خبرنگاران بیم و امید تالاب گاوخونی در گیرودار مرگ و زندگی - مجله آزمون اول

سال ها بود که تالاب گاوخونی تن به آب نساییده بود، بالنده ها و مهمان های دیرین گاوخونی کم کم راهشان را به تالاب گم نموده بودند اما سالی که گذشت روزهای خوش تالاب بود. گاوخونی تشنه، لبی تر کرد و نفسی تازه کشید. فلامینگوها باز راه آبگیر فلات مرکزی ایران را بازیافتند و اردیبهشت و نیمه های خرداد را مهمان لکه های آبی آن بودند.

فلامینگوها مثل سابق با آمدن فصل گرما بال هایشان را رو به سوی عرصه های شمالی باز می نمایند. با اینکه اردیبهشت در تالاب گاوخونی فرود آمدند اما معلوم نیست تا چه اندازه شرایط آبی تالاب را برای زادآوری مهیا دیده اند. مسئولان محیط زیست می گویند فلامینگوها در گاوخونی به زادآوری هم رسیدند اما تلخ اینکه با این شرایط کم آبی و قطع و وصل شدن آب و تابستان گرمی که پیش روست سرنوشت تالاب و زیستمندانش چه خواهد شد؟!

با رسیدن تیرماه، باز خشکی و باز گرمای طاقت فرسا با احتمال نیامدن آب، عرصه را بیشتر از پیش برای تالاب گاوخونی تنگ می نماید. سرنوشت نامعلوم تالاب و زیستمندان آن در گرو تصمیمات پرتنش آب است؛ آبی که باید همه را و بیشتر از همه کشاورزان را راضی کند. گرچه سال جاری حق آبه چندانی به گاوخونی نرسید اما همان میزان پسابی هم که از 15 خرداد روانه تالاب می شد به دلایل نامعلوم قطع شد تا در روزهای آینده در این باره تصمیمگیری دوباره گردد.

سال آبی گذشته برای بسیاری از تالاب های ایران سال خوبی بود اما بارش ها، آب چندانی را عاید گاوخونی نکرد و پس از سال ها خشکی و بحران، گاوخونی تنها توانست لب تر گردد. گاوخونی تشنه اما با همین اندک آب هم جان گرفت؛ چلیک ها،کشیم ها، چوپاها و حواصیل ها را فراخواند و خوشتر اینکه فلامینگوها هم آمدند.

تالاب در جشن بهاری سال جاری با همین اندک مهمانان هم خوش بود و قرار براین بود که آب، دوباره راه گاوخونی را بپیماید تا دست کم همین شرایط برای تالاب حفظ گردد. آبی اما در فروردین و اردیبهشت نیامد. نیمه خرداد این وعده عملی شد و باز با آمدن اولین روز تابستان، همان پساب و زهاب کشاورزی هم که تنها عایدات گاوخونی از سفره نه چندان گسترده زاینده رود بود قطع شد.

هنوز در آستانه تابستان هستیم و حالا گاوخونی مانده و روزهای گرم تیر و مرداد پیش رو که همین اندک آب هم تبخیر خواهد شد. باز گاوخونی می ماند و کوه سیاه و تشنگی و بدتر از آن مایوسی پرندگان از تالابی که به لکه های آبی اش دلخوش نموده بودند.

حقابه زیست محیطی تالاب و نرخ گلرنگ

رضا خلیلی ورزنه یکی از فعالان محیط زیست که از نزدیک تالاب گاوخونی را رصد نموده است به خبرنگاران درباره شرایط این روزهای گاوخونی گفت: این دو سال اخیر به دلیل بارندگی ها و دریافت مقداری از حق آبه ها شرایط تالاب گاوخونی بهتر بود. در این فصل اما تا یک ماه دیگر گاوخونی کامل خشک می گردد چون گرمای هوا تبخیر را افزایش می دهد و آبی هم که در سطح تالاب وجود دارد به سرعت کم می گردد.

آن طور که خلیلی به خبرنگار خبرنگاران گفت هفته گذشته یعنی در اوایل تیرماه با اعتراض کشاورزهایی که در بخش جلگه، گلرنگ کاشته بودند رهاسازی آب به تالاب قطع شد. آبی که به گفته این فعال محیط زیست بیشتر پساب بود و حالا همین پساب هم که زهاب پایین دست بود قطع شده است.

خلیلی معتقد است که دوره های خاصی یا برنامه مدونی برای اختصاص دادن حقابه های زیست محیطی تعیین نشد و برای این موضوع اهمیت چندانی قائل نیستند. کشاورزی و امرار و معاش مردم در اولویت است ولی در دوسال اخیر هر وقت آب کشارزی قطع شد مقدار آبی که پشت سد رودشتین ذخیره بود برای گاوخونی می آمد؛ آبی که خیلی هم دوام و پایداری ندارد.

دعوت فلامینگوها به جشن زندگی دوباره در گاوخونی

حسین اکبری سرپرست معاونت نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان نیز با اشاره به میانگین پسابی که در سال های گذشته به تالاب بین المللی گاوخونی وارد شده است گفت: پس از سالیان متمادی عدم اختصاص حقابه و خشکی تالاب گاوخونی، در نیمه دوم سال 98 چهار بار به صورت چند روزه و موقت از سد رودشتین رهاسازی آب به تالاب گاوخونی انجام شد.

به گفته اکبری پیش از این در سالهای گذشته آبرسانی به تالاب گاوخونی انجام نشد و با پیگیری های جدی در سطوح مختلف استانی و ملی در نیمه دوم سال گذشته حدود 41 میلیون مترمکعب آب و پساب وارد تالاب گاوخونی شد.

این مسئول محیط زیستی اصفهان در گفت و گو با خبرنگاران آنچه که از حقابه های زیست محیطی در سال گذشته نصیب گاوخونی شد اتفاق خوبی دانست که به مدد آن آخرین نفس های تالاب برگشت و از شرایط فرا بحرانی و خشکی صد در صدی و فعال شدن به عنوان کانون گرد و غبار تا حدی جلوگیری شد. اتفاقی که موجب شد پرنده های مهاجر پس از سالیان طولانی خشکی این زیست بوم به تالاب و در واقع به خانه خود برگردند و اثرات مثبت این رهاسازی آب به سوی تالاب به نحوی امیدوارنماینده بود که حتی فلامینگوها را هم به لکه های آبی کوچک گاوخونی دعوت کرد. اگرچه تعداد پرنده های وارد شده به تالاب و تنوع گونه ای آنها نسبت به سالهای دور پر آبی و نرمال دهه های پیشین فاصله بسیار داشت.

وعده هایی که عملی نشد

به گفته اکبری بر اساس مطالعات جامع و تخصصی دانشگاه های معتبر استان اصفهان حداقل احتیاج آبی زیست محیطی سالانه گاوخونی 176 میلیون مترمکعب محاسبه و تعیین شد در حالی که در گزارش و برنامه های منابع و مصارف آب شرکت آب منطقه ای استان و وزارت نیرو برای سال آبی 98- 99 حدود 140 میلیون متر مکعب حقابه زیست محیطی در نظر گرفته شد و مقرر بود بخش اعظم این حقابه زیست محیطی مصوب در فروردین، اردیبهشت و خرداد 99 تامین گردد.

اما پیش بینی ها آن طور که انتظار می رفت عملی نشد و بررغم اینکه در سال آبی 97-98 در سرشاخه های زاینده رود از جمله ایستگاه سنجش چلگرد بارشهای کم سابقه 2140 میلی متری ثبت شد و حتی آب در سطح رودخانه برای مصارف کشاورزی تا سد رودشتین و تا نیمه دوم خرداد هم جریان داشت ولی در فروردین و اردیبهشت ماه رهاسازی آب به طرف تالاب گاوخونی انجام نشد.

اکبری در ادامه گفت و گو با خبرنگار خبرنگاران اضافه نمود: :در این دو ماه تنها مقادیری پساب و زهاب کشاورزی با میانگین دبی حدود1/2(دو و یک دهم) متر مکعب در هر ثانیه از بند شاخ کنار وارد تالاب می شد. این یعنی در مجموع چیزی معادل3/11 (یازده و سه دهم) میلیون مترمکعب پساب و زهاب کشاورزی به تالاب رسید و حق آبه زیست محیطی وعده داده شده فراهم نشد؛ درست زمانی که پرندگان مهاجر آبزی و کنارآبزی درباره شرایط آبی تالاب به عنوان زیستگاه مناسب برای زادآوری و جوجه آوری مردد می مانند.

سرپرست معاونت نظارت و پایش حفاظت محیط زیست استان اصفهان درباره اینکه اقدام دستگاه متبوع وی برای مطالبه حقابه زیست محیطی تالاب گاوخونی در ماه های اخیر چه بوده است گفت: پیگیری های جدی و مکاتبات زیادی برای تامین حقابه ها هم در سطح مراجع ذی صلاح استانی و هم مراجع ذی صلاح ملی داشتیم. تشکل ها و سازمانهای مردم نهاد استان، کمیته آب شورای اسلامی شهر اصفهان و اداره کل مدیریت بحران استانداری اصفهان هم پیگیری ها و حمایتهای ارزشمندی داشته اند. پس از گذشت زمان زیاد در نهایت از 16 خرداد آب از سد رودشتین به سمت تالاب رهاسازی شد.

سد رودشتین با تالاب گاوخونی فاصله 85 کیلومتری دارد. به گفته اکبری دبی آب رها شده در ساعت اولیه 15 مترمکعب در ثانیه بود که به تدریج در این فاصله؛ دبی آب کم و در نهایت در بند شاخ کنار(آخرین سازه سنگی در راستا زاینده رود در شرق اصفهان) در 27 خرداد به 2/5 (پنج و دو دهم) مترمکعب در ثانیه رسید؛ میزانی که پیش از ان در این بند حدود 1/2(دو و یک دهم) مترمکعب در ثانیه بود.

سرپرست معاونت نظارت و پایش حفاظت محیط زیست اصفهان به خبرنگاران گفت که این فرایند چند روزی ادامه داشت و قرار بود تا زمان قابل توجهی برای تامین حقابه تالاب استمرار یابد که متاسفانه با توجه به درخواست و اقدام کشاورزان برای ادامه دریافت حقابه کشاورزی با بسته شدن دریچه های سد رودشتین و قطع شدن جریان رودخانه زاینده رود در اصفهان؛ این میزان آب از سد رودشتین به سمت تالاب قطع شد.

هشدار! اگر آب نرسد، بحران در گاوخونی وخیم تر می گردد

حالا دریچه های رودشتین از اول تیرماه به روی تالاب بسته است و تالابی که روزی حیات می بخشید، در طلب کمترین حقابه زیستی آن هم از پساب کشاورزی بی نصیب مانده است. این در حالی است که زاینده رود عظیم و حیات بخش و تالاب بین المللی گاوخونی در یک سیکل ناقص و بسیار فرسایشی و خطرناک قطع و وصل آب؛ دچار بحران جدی شده است.

اکبری در این باره بیشتر به خبرنگاران شرح داد: قطع و وصل شدن آب، خسارت های بسیاری به زیست بوم تالاب و رودخانه وارد می نماید به طوری که با قطع آب زیستمندانی که طی یک سال گذشته در رودخانه و تالاب زندگی می کردند از بین می فرایند. پرندگان کوچ می نمایند و از این تالاب می فرایند. بستر رودخانه و تالاب خشک می گردد و به جای ایجاد شور و نشاط و زندگی، خشکی و گرد و غبار به دنبال دارد. فضای سبز ، سفره های آبی زیر زمینی و به گفته کارشناسان مرتبط ،حتی پایه پل های تاریخی در مخاطرات جدی قرار می گیرند.

وی اضافه نمود: با توجه به اینکه در فصل گرمای شدید هستیم؛ اگر حقابه های زیست محیطی تامین نگردد شرایط بحرانی گاوخونی به سمت وخامت بیشتری پیش می رود.

اکبری با این وجود امیدوار است که حقابه ها تامین گردد و اثرات خوبی که از رهاسازی آب در نیمه دوم سال 98 موجب شده بود حیات به تالاب برگردد؛ ادامه داشته باشد.

به گفته اکبری با توجه به قطع شدن آب از سد رودشتین آنچه که در زمان حاضر نصیب تالاب گاوخونی می گردد از ایستگاه بند شاخ کنار چیزی حدود یک و نیم مترمکعب در ثانیه پساب و زهاب های کشاورزی است و این میزان هم با توجه به عدم جریان آب در رودخانه به سرعت در حال کاهش است. با این وصف در گرمای طاقت فرسا و سوزانده تر شدن خورشید در مرداد ماه، اگر تامین آبی نگردد گاوخونی به سرعت رو به خشکی کامل می رود و شرایط؛ فرا بحرانی می گردد.

وی هشدار داد که اگر شرایط این گونه برای تالاب گاوخونی پیش برود، تهدید جدی در مورد تبدیل شدن آن به کانون گرد و غبار و خیزش ریزگردهای سمی وجود دارد. بر اساس تحقیقات متخصصین دانشگاه و تحلیل های کارشناسی این خطر پیش رو قرار گرفته است که چنانچه گرد و غبار و ریزگردهای منطقه شرق اصفهان از پهنه خشک تالاب فعال گردد تا شعاع پانصد کیلومتری، اراضی و شهرهای اطراف خود را تحت تاثیر قرار خواهد داد.

تبدیل شدن تالاب گاوخونی به کانون گرد و غبار می تواند برای فلات مرکزی ایران گران تمام گردد و بنابراین اکبری نجات تالاب بین المللی گاوخونی و زاینده رود عظیم را یک ضرورت ملی و اصل حیاتی ، فرانسلی و فرامنطقه ای دانست.

این مسئول حفاظت محیط زیست استان اصفهان در مورد شرایط تالاب گاوخونی به عنوان محل زادآوری و کوچ پرندگان مهاجر با توجه به شرایط ناپایدار آبی این تالاب گفت: آنچه مسلم است قطع و وصل شدن رودخانه و تامین نشدن حقابه های گاوخونی، زیستگاه طبیعی این پرندگان را از بین می برد و خسارات گسترده ای بر تنوع زیستی و ذخایر ارزشمند ژنتیکی این زیست بومهای ویژه وارد می سازد و با وجود چنین شرایطی؛ پرندگان مهاجری که در سال های پرآبی به تالاب می آمدند را دیگر نخواهیم داشت.

تشنگی گاوخونی و انتها غم انگیز یک مهمانی

تالاب گاوخونی بیش از 15 سال خشک بود و در تمام این سال ها رمقی در جان گاوخونی نبود که پرنده ای یا جنبده ای را میزبانی کند. اما پیش از این در سال های خوش اقبالی و پر آبی، زمانی که توسعه ناپایدار بر گُرده زاینده رود آوار نشده بود و نفس زاینده رود به رگ و پیوندهای گاوخونی می رسید پناهگاه هزاران پرنده بود. بطوری که حضور تا 150 هزار پرنده از 137 خانواده هم در این تالاب در سالهای 71 تا 73 ثبت شده است.

اکبری اما حالا درباره تالاب گاوخونی که به سختی در تمنای حقابه زیستی محیطی اش است گفت: خوشبختانه ورود و حتی زادآوری فلامینگوها و برخی پرندگان که به تالاب گاوخونی مهاجرت کردند حاصل یک کار جمعی بود که در پی تامین 41 میلیون مترمکعب حقابه زیست محیطی در نیمه دوم سال 98 برای گاوخونی محقق شد.

به گفته این مسئول زیست محیطی اصفهان این میزان آب برای بازگشت پرندگان و زادآوری فلامینگوها موثر بوده است ولی به ثمر نشستن آن مشروط به تامین و استمرار رسیدن آب است یعنی اگر این حقابه تامین نگردد، محدوده آبی کوچکی که در شمال تالاب به عنوان آخرین لکه های زیستگاهی فلامینگوها و سایر پرندگان در این پهنه 47 هزار هکتاری تفتیده به جامانده است به سرعت خشک می گردد و پرندگان وابسته به این زیستگاه از بین می فرایند و یا مهاجرت می نمایند.

اکبری در ادامه گفت و گو با خبرنگاران اضافه نمود: اگر حقابه ها تامین نگردد و سطح تالاب خشک گردد، در پاییز و زمستان پیش رو نیز که فصل مهاجرت از نقاط سردسیر شمالی است، دیگر مهاجرتی به این تالاب نخواهیم داشت.

برآوردهای او و همکارانش بر اساس پایش های میدانی و تحلیل تصاویر ماهواره ای نشان می دهد در زمان حاضر حدود 24 درصد سطح تالاب مرطوب است و این به معنی آبگیری تالاب نیست. طبق گفته اکبری آبی که در سال گذشته و بهار سال جاری به سمت تالاب رفته است به دلیل خشکی سال های زیاد در لایه های زیرین نفوذ نموده است و بنابراین آب کمتری در سطح تالاب مانده است.

اگرچه محاسبه دقیق میزان آبگیری احتیاجمند تجهیزات پیشرفته و پایش های متمرکز است ولی آن طور که اکبری به خبرنگاران گفت تخمین زده می گردد حدود هفتصد هکتار از این منطقه آب با عمق متغیر بین 5 تا 30 سانتی متر دارد که البته در آبراه ها بیشتر است.

زخمی که گاوخونی از بارگذاری ها می خورد

در این میان باید گفت بارش های دو سال گذشته بسیاری از تالاب های ایران را پر آب کرد و از این رهگذر هم آبی هرچند کم نصیب گاوخونی شد. اما به واقع آیا این میزان یعنی 41 میلیون مترمکعب آب در سال 98 و 11 میلیون مترمکعب پساب کشاورزی در بهاری که گذشت برای تامین حقابه گاوخونی منصفانه بوده است؟

اکبری در این باره به خبرنگار خبرنگاران گفت: این منصفانه نیست و انتظار می رفت در سال آبی 97 ـ 98 براساس بارش های بی سابقه ای که در ایستگاه چلگرد ثبت شد (حدود دو هزار و صد و چهل میلیمتر) حقابه تالاب گاوخونی به صورت کامل تامین گردد.

وی اضافه نمود: متاسفانه به دلیل عدم آینده نگری و عدم رعایت اصول توسعه پایدار و آمایش سرزمین، بارگذاری های بیش از حد توان رودخانه زاینده رود در کاربری های مختلف در طی ادوار مختلف از سرآب تا پایاب، مسائل حقوقی مرتبط و حتی طرح های انتقال آب از حوزه زاینده رود، برداشت های غیرمجاز و بندهایی که در بالادست در سرشاخه های تامین نماینده آب زاینده رود زده شده است و بند های واقع در میان دست که برداشت های زیادی هم اجرا شده همه دست به دست هم بدهد و موجب کسری فزاینده منابع و مصارف در حوزه زاینده رود و گاوخونی گردد.

به گفته اکبری عدم رعایت مدیریت یکپارچه منابع آب، بخشی نگری و عدم نهادینه شدن تامین حقابه های زیست محیطی به عنوان اولویت دوم بعد از آشامیدنی در عمل؛ باعث می گردد کماکان حقابه پایدار تالاب و استمرار جریان رودخانه تامین و محقق نگردد.

وی در ادامه با اشاره به رایزنی ها با شرکت آب منطقه ای اصفهان و دریافت قول مساعد برای رهاسازی مجدد آب به سوی تالاب گاوخونی اضافه نمود: با آگاهی از محدودیت های منابع آبی در سد و حوزه زاینده رود با توجه به تاثیر و نقش حیاتی و بهداشتی تامین حقابه های زیست محیطی باید این حقابه به عنوان اولویت دوم بعد از آشامیدنی به عنوان اصل پذیرفته شده و لازم الاجرا گردد که خود مستلزم اقدام ملی در این زمینه و همکاری کامل وزارتخانه های ذیربط ، همکاری و همدلی اصناف مختلف و مشارکتهای مردمی است تا گامهای واقعی، محکم و پایدار در راستای نقشه راه احیای زاینده رود و نجات تالاب بین المللی گاوخونی برداشته گردد.

شاید نتوانیم همزمان همه حقابه های مصرف نمایندگان را تامین کنیم

حسن ساسانی، معاون حفاظت و بهره برداری آب منطقه ای اصفهان اما درباره چگونگی فرایند تامین حقابه زیست محیطی تالاب گاوخونی به خبرنگار خبرنگاران گفت: کلیه توزیع آب برای مصرف نمایندگان در بخش های کشاورزی ،آشامیدنی، صنعت و تالاب بر اساس برنامه منابع و مصارفی است که توسط وزارت نیرو ابلاغ می گردد. این برنامه هم به طور عمده اوایل سال آبی یعنی پاییز ابلاغ می گردد و ما هم بر اساس آن عمل می کنیم. میزان آبی که در این برنامه برای مصارف از جمله برای محیط زیست ابلاغ شده است، ماه به ماه تعیین است و ما کوشش می کنیم برنامه ای که برای حقابه زیست محیطی تدوین شد از سد زاینده رود رهاسازی کنیم.

این مسئول شرکت آب منطقه ای اصفهان با اشاره به آبی که هم اکنون در زاینده رود جاری است به عنوان حقابه زیست محیطی رودخانه، در مورد چرایی توقف پسابی که به سوی تالاب گاوخونی از سد رودشتین رهاسازی می شد گفت: مقادیری از این آب به سمت تالاب رفته است. مسدود شدن چند روز گذشته خروجی سد رودشتین ربطی به اعتراض کشاورزها ندارد و در این رابطه موضوعی بود که چند روزی خروجی سد را مسدود نموده ایم و به زودی هم باز خواهد شد.

ساسانی گفت: یکی از دغدغه های مهم ما هم تالاب است. هم به عنوان شهفرایند و هم به عنوان همکار وزارت نیرو علاقه مند هستیم که شرایط تالاب از آنچه که هست بسیار مطلوب تر باشد. امید داریم در سال آبی بعد، با بارش هایی که صورت می گیرد بتوانیم سهم بیشتر و بهتری را برای تالاب منظور کنیم.

وی در پاسخ به اینکه چرا حقابه پیش بینی شده توسط وزارت نیرو برای ماه های فروردین و اردیبهشت بهار سال جاری محقق نشد، گفت: اینکه حقابه چه ماهی داده گردد شاید کمتر مورد توجه است؛ اصل این است که این حقابه به تالاب داده گردد. برخی اوقات چون توزیع آب با توزیع حقابه های کشاورزی متقارن می گردد و از سویی و به دلیل اینکه محدودیت خروجی آب از سد زاینده رود وجود دارد شاید نتوانیم همزمان همه حقابه های مصرف نمایندگان را تامین کنیم.

به گفته ساسانی آنها کوشش می نمایند بیش از حقابه زیست محیطی ای که تعیین شده بتوانند از سد زاینده رود رها نمایند. اشاره وی به حقابه پیش بینی شده برای تالاب گاوخونی متناسب با شرایط بارش ها و حجم آورد سد زاینده رود است که در ابتدای سال آبی پیش بینی می گردد در زمان حاضر به دلیل اینکه بارش ها طبیعی نیست حقابه کامل کشاورزان را هم نمی توانیم تامین کنیم اما اگر شرایط طبیعی باشد این برنامه هایی که تدوین می گردد قابل تامین خواهد بود.

گاوخونی یکی ازتالاب بین المللی ایران است که در کنوانسیون رامسر در سال 1975 به ثبت رسید. این تالاب با وسعتی حدود 476 کیلومتر مربع در انتهای راستا رودخانه زاینده رود و در فاصله 140 کیلومتری جنوب شرقی اصفهان قرار گرفته است.

گروه ساختمانی آبان: بازسازی ساختمان و تعمیرات جزئی و کلی و طراحی ویلا و فضای سبز و روف گاردن، طراحی الاچیق، فروش درب های ضد سرقت

bestcanadatours.com: مجری سفرهای کانادا و آمریکا | مجری مستقیم کانادا و آمریکا، کارگزار سفر به کانادا و آمریکا