گری کاسپاروف بزرگ از سریال گامبی وزیر، نقشش در آن، شطرنج و مخدر می گوید - مجله آزمون اول

این مینی سریال تحسین های زیادی از سوی دوستداران شطرنج، مورخان و حتی حرفه ای های شطرنج به خاطر تصویر دقیق تکان دهنده اش از بازی شطرنج و رقابت های سطح بالای جهان دریافت کرده است. یکی از دلایلی که گامبی وزیر مثل تصویر سایر سریال ها و فیلم ها از بازی ها و ورزش ها مضحک از کار درنیامده این است که خالقان سریال دائم از بازیکنان قوی شطرنج از جمله استاد بروس پاندولفینی (که مشاور اقتباس فیلمنامه از رمان گامبی وزیر بوده است) و استاد بزرگ شطرنج گری کاسپاروف مشاوره گرفته اند. گری کاسپاروف قهرمان سابق جهان یکی از بزرگترین بازیکنان شطرنج تاریخ شناخته می شود.

با کاسپاروف گفت وگویی کردیم تا بیشتر درباره کارش در سریال گامبی وزیر و اینکه چقدر تصویر سریال از مسابقات شطرنج دهه 60 درست است صحبت کنیم. به علاوه سریال را با سایر فیلم های و سریال هایی که این بازی را به تصویر کشیده اند مقایسه کرده ایم.

چه طور شما به سریال گامبی وزیر نزدیک شدید و در نهایت قرار شد چه نقشی در این سریال داشته باشید و چه کردید؟

ماجرا از دو منبع شروع شد. اول تماسی که از بروس پاندولفینی دریافت کردم (که مشاور شطرنج سریال بود) . او را خیلی خوب می شناختم. بروس گفت که قرار است در این پروژه حضور داشته باشد و اسکات فرانک (خالق سریال) می خواهد گفت وگویی با من داشته باشد. حول و حوش همان موقع که مطمئن هم نیستم کدام تماس اول گرفته شد از دوستانم که خالق سریال بازی تاج و تخت (Game of thrones) بودند یعنی دیوید بنیوف و دی.بی وایس هم پیامی گرفتم که آن ها هم دوستان خیلی خوب فرانک اسکات هستند.

آن ها هم به من گفتند: اسکات دارد کار بسیار جالبی در شطرنج انجام می دهد و می خواهد با تو صحبت کند. جریان به این جا ختم شد که من و همسرم به رستورانی در وست ساید رفتیم که اسکات و بروس و یک سری آدم دیگر که با اسکات کار می کردند آن جا بودند و گپ و گفت خوبی با هم داشتیم.

وقتی به اسکات گفتم که سریال بی خدا (Godless) را دیده ام و دوستش داشته ام، تحت تاثیر قرار گرفت. ایده اصلی اسکات این بود که از من دعوت کند نقش واسیلی بورگوف، حریف روسی بث هارمن را بازی کنم. به علاوه گفت: گری فقط برای اینکه احساس راحتی بیشتری بکنی تو همسر زیبایی داری. می توانی او را هم بیاوری که در سریال واقعا نقش همسرت را بازی کند.

پیشنهاد وسوسه کننده ای بود ولی من گفتم: نگرانم که برنامه هایم به من اجازه ندهند که این همه وقت بگذارم. چون شما درباره 2-3 ماه کار صحبت می کنید. مسئولیت واقعا زیادی بود. بورگوف در سریال یکی از کاراکترهای کلیدی بود. اما گفتم: ببین چرا درباره سریال با یکدیگر حرف نزنیم؟ شاید بتوانم با تجربه ام کمکی به شما بکنم تا سندیت و صحت اتفاقات شطرنجی که در سریال می افتد حفظ شود. چون فیلم های زیادی درباره شطرنج ساخته شده بودند که مردم می توانستند حس کنند که این هالیوود است نه شطرنج. چیزی در آن ها گم شده بود: سینرژی و روانشناسی و زبان بدن در آن ها درست نبود.

باید اعتراف کنم که قبل از آن کتاب والتر تویس را نخوانده بودم. فورا وقتی برگشتم کتاب را خواندم و بعد دوباره پیش اسکات رفتم و گفتم: فکر می کنم می توانم این کار را انجام بدهم درنتیجه به فیلمنامه نیاز دارم. ما چند مکالمه محدود با هم داشتیم اما ملاقات بزرگ و اصلی در برلین بود. همه فیلمنامه را آن جا خواندیم. گفتم: ببین تو سه عنصر در فیلمنامه ات داری که گمانم من می توانم در آن ها کمک کنم. اولی طبیعتا این است که می توانم در شرح اینکه شطرنج چطور بازی می شود کمک کنم. منظور از این ماجرا فقط حرکت مهره ها نیست بلکه مربوط به زبان بدن، لمس مهره ها و همه چیزهایی است که به مخاطبان این حس را می دهد که آن ها بازیکن واقعی هستند.

ادامه دادم: دومی هم این است که تو مجبوری بازی هایی را که در فیلم اتفاق می افتند ضمانت کنی. آن ها باید جوری به نظر برسند که واقعی هستند. ما تعداد زیادی بازیکن شطرنج خواهیم داشت که سریال را نگاه می کنند و می گویند: این ها چرنده. خیلی از فیلم ها درباره شطرنج یا فیلم هایی که در بخشی از آن ها بازی شطرنج نشان داده می شود نمی توانند درست حرکت دادن مهره را تصویر کنند یا حتی صفحه شطرنج در آن ها 90 درجه چرخیده است. فیلمی که درباره بازیکن شطرنج و شطرنج است باید در آن شطرنج واقعی بازی شود. و مردم، اگر این قابلیت را دارند، باید تشخیص بدهند که این یک بازی واقعی است. تو این مشکل را داری چون والتر تویس در کتابش بازی ها را توصیف کرده و باید بازی هایی پیدا کنی که تا حد امکان به توصیف کتاب نزدیک باشند. اما همزمان شرح والتر تویس از بازی اجازه بدهید بگویم آماتوری است.

درنتیجه گفتم: من با بروس صحبت می کنم. ما بازی های کلیدی را انتخاب می کنیم. من بعضی از بازی ها را جمع خواهم کرد و در اصل آن ها را ارتقا می دهم. جوری آن ها را تغییر می دهم که مطمئن شویم بازی های واقعی هستند و در عین حال همان طور به نظر برسند که در کتاب آمده. این دومین جزیی بود که من می توانستم کمک کنم.

سومین قسمتی که می توانستم کمک حالشان باشم درباره شطرنج شوروی بود. ما کاگ ب را داشتیم. این آدم ها در کتاب نبودند. گفتم: قهرمانان شوروی که در دهه 60 به غرب سفر می کردند باید توسط افراد کاگ ب همراهی می شدند.

بیشتر بازی ها سخت نبود اما بزرگترین چالش بازی آخر بود چون بازی آخر یک بازی کامل بود. مشکل این جا بود که بازی آخر باید به روش گشایش وزیر (گامبی وزیر) بازی می شد. البته می توانستم بازی هایی با افتتاحیه های دیگر هم بردارم اما خلاف روح کتاب بود. چطور می توانستم بازی پیدا کنم که در چهل حرکت یا همان حدود به موقعیت پیچیده ای برسد که به زمان دیگری موکول شود؟ و بعد شما این عنصر خیلی مهم بنی و تیمش را دارید که از نیویورک تماس می گیرند. این ماجرا به این معناست که موقعیت باید پیچیده باشد. من تعداد کمی بازی پیدا کردم و یکی از آن ها را انتخاب کردم: بازی پاتریک وولف مقابل واسیلی ایوانچک در سال 1993. وولف برای من چند روز بعد از پخش سریال یادداشتی فرستاد: من بازی را شناختم. با اینکه بازی کاملا محو بود. وولف گفت: گری به خاطر خدا تو چطور این بازی رو پیدا کردی؟

گفتم: من یک سری پارامترهای مشخص داشتم. باید گشایش وزیر می بود و تعداد مهره هایی که باقی مانده بود. در نتیجه فقط 700 بازی برایم ماند که بررسی شان کنم!

البته بی نقص نیست چون به آن پیچیدگی که من می خواستم از کار درنیامد اما با توصیفات کتاب جور بود: موقعیت پیچیده، به تعویق انداختن بازی. و اینکه به هر حال بورگوف رخ را حرکت می دهد. رخ آن وسط گیر افتاده است. بیشتر توصیفات بازی را حفظ کردم و فکر می کنم کمک کرد چون این نقطه اوج بود و مردم همیشه نقطه اوج را به خاطر می آورند.

تلفنی که بنی می زند در قلمروی منطق می گنجد؟ در چنین تورنمنت بین المللی با ریسک بالا ممکن است چنین چیزی اتفاق بیفتد؟

فکر کردم مهم است که به آن نظری که به بث داده وصل شویم. اینکه قدرت شوروی در این است که به عنوان یک تیم بازی را تحلیل می کنند. این دقیقا اتفاقی است که افتاد. جایی که الیزابت هارمن از بابی فیشر جدا می شود چون فیشر هیچ وقت به کسی اعتماد نمی کرد و همیشه خودش به تنهایی بازی می کرد. (کاراکتر بنی الهام گرفته از بابی فیشر است).

اسکات گفت که از دوستانش تماس هایی دریافت کرده که گفته اند: گری کار فوق العاده ای انجام داده اما این غیرممکن بوده که سال 1968 کسی از نیویورک زنگ بزند و بدون اینکه کاگ ب همه اطلاعات را جمع آوری کند با بازیکن آمریکایی حرف بزند. من همچنان پای سندیت این ماجرا می ایستم.

چون اگر تصور کنیم این بازی در مسکو در سال 1968 اتفاق افتاده بود و ناگهان کسی از نیویورک تماس می گرفت و از طریق خط هتل با بازیکن آمریکایی صحبت می کرد هر کلمه ای که می گفت تا حتی ویرگول جمله اش توسط کاگ ب ضبط می شد اما قبل از اینکه اطلاعات به بورگوف برسد زمان زیادی طول می کشید چون افسران کاگ ب باید به بالادستی هایشان گزارش می دادند و با توجه به اینکه بین زمان تلفن و بازی فقط چند ساعت وقت بوده است هیچ روشی نبوده که اطلاعات به این سرعت به بورگوف برسند. درنتیجه باز هم فکر می کنم ما تا حد ممکن آن را نزدیک به زندگی واقعی کرده ایم.

در حالت مشابه وقتی الیزابت هارمن استراق سمع می کند و می شنود که بازیکن روسی با بقیه مشورت می کند آیا واقعا چنین اتفاقی هم در واقعیت می توانست صحت داشته باشد؟

قطعا. آن ها می توانستند با هم مشورت کنند. بازی ناتمام مانده و به تعویق افتاده بود. نقطه اوج در کتاب روی این ماجرا متمرکز نیست اما فکر می کنم این قسمت خیلی مهمی است چون این جاست که ما درباره رقیبمان یاد می گیریم. تمام کتاب درباره فائق آمدن بر چالش ها و یاد دریافت از رقبا و این کار تیمی است. چیزی که برای آمریکایی ها مرسوم نیست. من فکر می کنم این یکی از عوامل پیروزی بث در بازی آخر بوده است.

یکی از همکاران من که عضو باشگاه شطرنج مدرسه شان بوده و عادت داشته که سفر کند و در تورنمنت های مختلف حضور داشته باشد می گفت که بسیار از نکات بازی ها که در سریال دیده از جمله رفتارهای جزیی بازیکنان، نگاه ها خیره، تیک های کوچک و جوری که مهره ها را حرکت می دهند، طبق تجربه او کاملا درست است. آیا شما هم در بازآفرینی این اتمسفر دستی داشتید؟

من بخش تورنمنت های آمریکا را به بروس واگذار کردم. توصیه من فقط در مورد مسابقات سطح بالا بود اما تلاش کردم تا جای ممکن درباره واکنش های متفاوت بازیکنان شطرنج به او توصیه هایی بکنم. او درواقع کارش را در خلق اتمسفر تورنمنت های آمریکا خیلی خوب انجام داد. دوستانی دارم که سریال را نگاه کردند و حتی نسبت به تجربه امروزشان بسیار نزدیک بوده است. البته امروز ما کامپیوترها و تلفن های موبایل را داریم و همه چیز فرق کرده است. اما هنوز اتمسفر مسابقات، آن هیجان، بچه ها و شاگردها آن جا هستند.

• نقد سریال گامبی وزیر (Queens Gambit)؛ سنتوری به سبک رویای آمریکایی

اگر به جنبه تکنولوژی ماجرا توجه کنیم خب سریال گامبی وزیر یک سریال تاریخی است و در بازه زمانی دهه 60 و جنگ سرد اتفاق می افتد. فکر می کنید داستان متقاعدکننده مشابهی درباره بازی شطرنج در دوران مدرن می تواند اتفاق بیفتد؟

نه. شطرنج تغییر کرده است. این زیبایی داستان است که به آمریکای دهه 60 مربوط است. مثل فیلم های جیمز باند است. شما می توانید جیمز باند را مدرن کنید اما اگر به فیلم های اخیرش نگاه کنید می بینید که شباهت خیلی کمی با نمونه های اریجینال اولیه دارند.

درواقع داستان الیزابت هارمن نسخه زنانه داستان بابی فیشر است. شما مخدر و الکل را دارید اما خیلی سخت است که آن را از دهه 60 جدا کنید و قصه را در دوران دیگری روایت کنید. آدم های زیادی هستند که درباره فصل بعدی سریال صحبت می کنند. من در این رابطه با اسکات حرف نزده ام اما چالش بزرگی است به این دلیل که اولا دیگر کتابی در کار نیست که منبع اقتباس باشد و دوما او سال 1968 بعد از مسکو به کجا می رود؟ بعدش چه اتفاقی می افتد؟ ممکن است فشارهایی برای ساختن دنباله ای در کار باشد و اگر آن ها تصمیم بگیرند که این راستا را بروند مطمئنم می توانم کمکی برایشان باشم.

آیا چیزی شبیه به وابستگی هارمن به قرص ها و اینکه چطور روی بازی تاثیر می گذارند دیده اید؟

این اواخر نه اما در دهه های 50 و 60 و 70 چیز غیرمعمولی نبوده است. حداقل دو نفر از قهرمانان جهان وابستگی جدی به الکل داشتند: الکساندر الخاین و میخاییل تال. امروز غیرممکن است چون به سطح بالایی از تمرکز نه فقط برای بازی که برای آماده سازی نیاز دارید.

درباره تصویری که از شوروی، بازیکنان و سلطه آن ها بر شطرنج در آن دوران در سریال ارائه می شود چه فکر می کنید؟

این نزدیکترین تصویری است که کسی ممکن بود ارائه بدهد. ممکن است در این رابطه بحث کنید که بازیکنان خوددارتر و محتاط تر بوده اند اما با این حال اگر بورگوف را با یک بازیکن شطرنج واقعی آن دوران مثل بوریس اسپاسکی مقایسه کنید می بینید که این رفتارهای محبت آمیز حتی نسبت به بازیکنان غربی و این تب شطرنج کاملا طبیعی است. و این راهروها و آن سقف های بلند دقیقا اتحاد جماهیر شوروی است. من مسابقه قهرمانی جهان را مقابل کارپوف در سالن های تئاتر بازی کردم. حتی گزارشگرها و تفسیرگرهایی که می بینید خیلی شبیه رسم و رسوم آن زمان هستند. سال 1972 شبکه PBS یک گزارش روزانه داشت که آدم های به سن و سال من می توانند به شما بگویند یکی از محبوب ترین برنامه های تلویزیونی بود. اگر نگوییم محبوب ترین شان بود وقتی فیشر با اسپاسکی بازی می کرد.

و آن لحظات آخر سریال وقتی الیزابت به پارک می رود رسم معمول در شوروی است.

آیا یک قهرمان جهان می تواند شبیه هارمن همزمان با سه بازیکن آمریکایی بازی کند و آن ها را شکست بدهد؟

درواقع ممکن است. چالش برانگیز است. امکانش هست. وقتی من قهرمان جهان بودم می توانستم این کار را بکنم؟ نمی توانم رویش شرط ببندم. نمی گویم خیلی محتمل است اما در قلمروی واقعیت است. یک فاکتور روانشناسانه در آن وجود دارد. شما می توانید ببینید که بث خیلی جسور و تهاجمی است و آن ها شوکه شده اند. او خیلی سریع است. با توجه به میزان تمرکز و سرعت او و درنده خویی اش می شود گفت عادلانه است. در مقابل او بقیه مردد هستند درنتیجه به نظرم کاملا امکان پذیر است.

سکانس های زیادی هستند که الیزابت بازی را در ذهنش تصویر می کند در حالی که به سقف خیره شده است. آیا در میان بازیکنان شطرنج چنین چیزی مرسوم است؟

مرسوم نیست اما من می توانم تعداد کمی از بازیکنان تراز اول را نام ببرم که این کار را می کردند. منظورم از میان ده بازیکن برتر جهان است. بعضی بازیکنان این کار را همیشه به خصوص در نقطه اوج بازی انجام می دهند. یک جورهایی شبیه ری بوت کردن کامپیوترتان است.

منبع: slate