آیا جنسیت شخصیت کتاب برای مخاطبان کودک و نوجوان مهم است؟ - مجله آزمون اول

جنس مخاطبان کتاب کاملا به نویسنده برمی گردد

محبوبه نجف خانی از مترجمان پیشکسوت و نام آشنای ادبیات کودک در پاسخ به این سوال که آیا داستان هایی که کاراکتر دختر دارند فقط مورد توجه دختران قرار می گیرند یا پسران هم به آن توجه می نمایند، می گوید: این مساله بستگی به شخصیت پردازی نویسنده و شخصیت های دیگری دارد که در داستان در کنار کاراکتر دختر قرار دارند. مثلا در مجموعه جودی دمدمی جودی با آنکه شخصیت دختر است اما شیطنت های پسرانه دارد، از طرفی برادرش که مدام با او کل کل دارد و دو دوست صمیمی او پسر هستند که در کنارش نقش آفرینی می نمایند. و با اینکه شخصیت اصلی دختر است اما فضا خیلی دخترانه نیست و در کشورهای خارجی هم مورد استقبال مخاطبان دختر بوده هم پسر و استقبال پایاپای بوده است. حتی زمانی که این مجموعه را به نوه خودم که

جنس مخاطبان کتاب، کاملا به نویسنده برمی گردد که چه فضای داستانی و چه شخصیت هایی را برای کتابش انتخاب کند

پسر است و تمایلی به خواندن داستان های دخترانه ندارد، معرفی کردم، همه مجموعه را خواند و خیلی هم دوست داشت.

این مترجم و منتقد ادبی می افزاید: اما وقتی با داستان هایی مانند زنان کوچک یا رامونا روبه رو هستیم، چون فضا خیلی آرام و احساساتی و اصطلاحا دخترانه است، می بینیم که مخاطبان آن هم بیشتر دختران هستند. یا مثلا مجموعه آملیا بدلیا مطمئنا 90 درصد مخاطبانش دختران هستند چون آملیا دختر است و فضای داستان هم کاملا دخترانه است. بنابراین جنس مخاطبان کتاب، کاملا به نویسنده برمی گردد که چه فضای داستانی و چه شخصیت هایی را برای کتابش انتخاب کند.

پسران علاقه ای به خواندن داستان های دخترانه ندارند

وی در ادامه بیان می نماید: اما اگر بخواهیم میزان استقبال دختران از کتاب های به اصطلاح پسرانه و میزان استقبال پسران از کتاب های به اصلاح دخترانه را با هم مقایسه کنیم باید بگویم در این باره تحقیقی در امریکا اجرا شده بود و تعیین شده بود که دختران به خواندن کتاب های پسرانه علاقه بیشتری داشتند چون دوست داشتند با روحیات آن ها بیشتر آشنا شوند اما پسران کمتر حاضر بودند کتاب دخترانه بخوانند. به همین دلیل است که معمولا پسرها بعدها در برقراری ارتباط با دخترها دچار مشکل می شوند چون جهان و روحیات دختران را نمی شناسند و زمانی کتاب های دخترانه را می خوانند که سن شان بالاتر رفته است. در ایران هم می بینم این مساله وجود دارد و علی رغم اینکه پسران علاقه زیادی به خواندن کتاب های دخترانه ندارند، دختران معمولا به مطالعه کتاب های پسرانه علاقه دارند. مثلا کتاب ته کلاس، ردیف آخر، جایگاه آخر با ترجمه پروین علی پور که شخصیت های اول آن همه پسرند مورد توجه دختران هم نهاده شد یا کتاب خروس جنگی هم همینطور.

به گفته نجف خانی، در صورتی می توانیم در این مساله تغییراتی ایجاد کنیم که مروجان روی آن تمرکز نمایند و زمانی که با بچه ها به صورت آن لاین یا حضوری کار می نمایند و به آن ها کتاب معرفی می نمایند، کتاب های دخترانه یا پسرانه

نویسنده های خانم در داستان های شان بیشتر شخصیت های خانم دارند و بهتر می توانند این حس و حال ها را منتقل نمایند

را نیز به مخاطبان با جنس های مخالف معرفی نمایند.

جنسیت نویسنده در دخترانه یا پسرانه نوشتن موثر است

وی درباره تاثیر جنسیت نویسنده در انتخاب شخصیت ها و فضای داستانش نیز شرح می دهد: قطعا جنسیت نویسنده در دخترانه یا پسرانه نوشتن تاثیر دارد. در مجموع نویسنده های خانم در داستان های شان بیشتر شخصیت های خانم دارند و بهتر می توانند این حس و حال ها را منتقل نمایند، مثلا چندی پیش کتابی از مینو کریم زاده خواندم به نام قلب های نارنجی که کاملا دخترانه بود و تعدادی دختر را در فضای دبیرستان دخترانه به تصویر کشیده بود. مینو کریم زاده دراین کتاب حس و حال دختران را با توجه به اینکه خودش خانم است به خوبی به تصویر کشیده است. یا برعکس در مجموعه بچه محل نقاش ها اثر محمدرضا مرزوقی می بینیم که اغلب شخصیت ها مردند و طبیعتا شناخت محمدرضا مرزوقی نسبت به روحیه و احساسات و جهانی پسران بیشتر از جهانی دختران است.

این مترجم با اشاره به اینکه وقتی نویسنده خانم است شخصیت خانم را خوب می پروراند و تا عمق ذهن و روحش می رود، می گوید: در خارج از کشور هم نویسندگانی که شخصیت اول داستانشان دختر است معمولا خودشان هم مونث هستند، مثلا مجموعه داستان تابستان نوشته کیت دی کمیلو که با ترجمه شیدا رنجبر از سوی نشر ایران بان منتشر شده شخصیت ها دخترند، عکس روی جلد آن هم تعدادی دخترند و نویسنده آن هم زن است، یا در الای افسون شده می بینیم نویسنده خانم است و توانسته شخصیت دختر داستان را خوب بپروراند.

نویسندگان شخصیت همجنس شان را بهتر می پرورانند

نجف خانی معتقد است، نویسنده ای که می خواهد درباره جنس مخالفش بنویسد، یا باید از کودکی هر دو جنس کتاب را خوانده باشد یا روی دو جنس شناخت کامل و مطالعه جامع داشته باشد که بتواند داستان تاثیرگذاری بنویسد. مثلا وقتی نویسنده ای مثل رولد دال آثار تاثیرگذاری ماتیلدا یا غول عظیم مهربان را می نویسد نشان دهنده شناخت کامل او نسبت به هر دو جنس است که شاید به این دلیل باشد که هم فرزند پسر داشته هم فرزند دختر و در ایجاد این شناخت

قطعا اینکه دو فرزند دختر دارم در انتخاب و پرداخت موضوع، زمان نوشتن داستان درباره دختران بی تاثیر نبوده ولی این دلیل نمی گردد کسی که دختر ندارد یا دختران نوجوان را از نزدیک ندیده، نتواند درباره آن ها بنویسد. راه های زیادی برای یک نویسنده وجود دارد تا به شناخت برسد مانند تحیقق و پژوهش، گفت وگو، مصاحبه و استفاده از تجربه های دیگران که سبب می گردد نویسنده بتواند درباره هرچه که تا به حال ندیده و تجربه نکرده، بنویسد

در او بی تاثیر نبوده است.

حجم کتاب هایی که برای دختران منتشر می گردد، بیشتر است

مترجم جودی و استیک همچنین یادآوری می نماید: فضای داستان و شخصیت های داستان خیلی در جذب مخاطبان دو جنس نقش دارد و معمولا استفاده از فضای طنز خیلی موثر است. اما به طورکلی حجم کتاب هایی که برای دختران منتشر می گردد بیشتر است چون دختران کتابخوان تر از پسران هستند و کتاب هایی که با شخصیت های پسرانه نوشته می شوند مگر خیلی خاص باشند مانند تام گیتس و هری پاتر که داستان های جذاب و طنز قوی دارند و هر دو جنس این کتاب ها را می خوانند.

تفاوتی بین دخترها و پسرها در استقبال از کتاب هایی با موضوع جنس مخالفشان وجود ندارد

این درحالی ست که حمیدرضا شاه آبادی، نویسنده شناخته شده حوزه ادبیات نوجوان، نیز که در کارنامه اش داستان هایی با شخصیت ها و فضاهای دخترانه مثل لالایی برای دختر مرده یا وقتی مژی گم شد دارد، می گوید: در ارتباط هایی که با مخاطبان داشتم درباره کتاب هایی که شخصیت ها و فضاهای دخترانه داشتند، می دیدم که هم دختران و هم پسران توانسته بودند کار را درک نمایند و با داستان ارتباط برقرار نمایند. حداقل درباره دختران و پسران کتابخوان بعید می دانم وقتی کاری با موضوع شخصیتی از جنس مخالفشان می خوانند، در آن ها دلزدگی ایجاد کند چون دوست دارند جهانی یکدیگر را بیشتر بشناسند و شاید خواندن داستان هایی با شخصیت ها و قهرمان هایی از جنس مخالف برای شان جذاب هم باشد.

این پژوهشگر و منتقد ادبی می افزاید: البته نمی توان منکر شد که تعداد دختران نوجوان کتابخوان از پسرها بیشتر است اما داستان هایی که قهرمان هایشان دختر هستند از سوی نوجوانان پسر نیز مورد استقبال قرار می گیرد و تفاوتی بین دخترها و پسرها در استقبال از کتاب هایی با موضوع جنس مخالفشان وجود ندارد.

جنسیت نویسنده در اینکه داستان دخترانه یا پسرانه بنویسند مهم نیست

شاه آبادی، معتقد است جنسیت نویسنده در اینکه داستان دخترانه یا پسرانه بنویسند مهم نیست نوع نگرش مهم است و اینکه چگونه به جهانی اطرافش نگاه می نماید و مسائلی که اطرافش می بیند می تواند مرتبط با دختران یا پسران باشد و می گوید: شخصا به عنوان نویسنده ای که مرد هستم داستان هایی درباره دختران نوشتم بدون اینکه احساس کنم دارم کار متفاوتی انجام می دهم. مساله ای در جامعه دیده بودم و دوست داشتم درباره آن مساله بنویسم. نویسنده نباید صرفا از تجربه ها و دیده های خودش بنویسد. نباید نویسنده ها را محدود به تجربه ها و دیده هایشان کنیم چون جهانی شان محدود می گردد و در آن صورت ژانری مانند علمی تخیلی کاملا بی معنی می گردد.

وی می افزاید: قطعا اینکه دو فرزند دختر دارم در انتخاب و

نگاه جنسیتی در ادبیات کودک و نوجوان بستگی به گروه سنی مخاطبان دارد؛ هرچه گروه سنی مخاطب پایین تر باشد نگاه جنسیتی هم کمرنگ تر است و بچه ها در سن پایین چنین حساسیت هایی ندارند و اغلب این گونه حساسیت ها مربوط به عظیمترهاست که روی این مساله واکنش نشان می دهند

پرداخت موضوع، زمان نوشتن داستان درباره دختران بی تاثیر نبوده ولی این دلیل نمی گردد کسی که دختر ندارد یا دختران نوجوان را از نزدیک ندیده، نتواند درباره آن ها بنویسد. راه های زیادی برای یک نویسنده وجود دارد تا به شناخت برسد مانند تحیقق و پژوهش، گفت وگو، مصاحبه و استفاده از تجربه های دیگران که سبب می گردد نویسنده بتواند درباره هرچه که تا به حال ندیده و تجربه نکرده، بنویسد.

شاه آبادی درباره تعداد کتاب هایی که برای دختران نوشته می گردد در مقایسه با کتاب هایی که برای پسران فراوری می گردد، می گوید: درباره حجم کتاب های دارای فضای دخترانه یا پسرانه تحقیق جامعی نکردم و نمی توانم نظر قطعی دهم اما در یک نگاه کلی فکر می کنم تعداد کتاب هایی که شخصیت محوری شان دختر است کمتر از کتاب هایی است که شخصیت اصلی شان پسر است.

نگاه جنسیتی در ادبیات کودک و نوجوان بستگی به گروه سنی مخاطبان دارد

علی خاکبازان، نویسنده، مترجم و کارشناس ادبیات کودک و نوجوان که در کارنامه اش آثاری مانند کلیدهای رفتار با کودک 3 ساله را دارد، نیز معتقد است نگاه جنسیتی در ادبیات کودک و نوجوان بستگی به گروه سنی مخاطبان دارد؛ هرچه گروه سنی مخاطب پایین تر باشد نگاه جنسیتی هم کمرنگ تر است و بچه ها در سن پایین چنین حساسیت هایی ندارند و اغلب این گونه حساسیت ها مربوط به عظیمترهاست که روی این مساله واکنش نشان می دهند. اما وقتی سن بالاتر می رود این موضوع پررنگتر می شو. و هرچه به سمت سن نوجوانی می رویم و به دوره بلوغ نزدیک می شویم حساسیت ها هم بیشتر می گردد و مساله جنسیت شخصیت های کتاب نیز برای مخاطب مهم می گردد.

این پژوهشگر با اشاره به اینکه اگر داستان جذاب و گیرا باشد و عناصر داستان توجه شده باشد، معمولا مورد توجه قرار می گیرد، یادآوری می نماید: اما در این میان نمی توانیم مساله همزادپنداری را نادیده بگیرم، یعنی دختران نسبت به شخصیت دختر در داستان واکنش بهتری نشان می دهند و برایشان ملموس تر است؛ پسرها هم همینطور. اما این موضوع در ادبیات کودک و نوجوان در غرب کمتر دیده می گردد و سعی می نمایند پایاپای باشند و هیچکدامشان از قافله عقب نمانند. مثلا مجموعه ای به نام پسران هاردی داریم که در این مجموعه دو برادر هستند که پدرشان کارآگاه پلیس است درست به قرینه آن مجموعه ای داریم که شخصیت های محوری آن دخترند و همین کارآگاه بازی ها را دارند.

وی می افزاید:

جنسیت نویسنده در انتخاب جنسیت و فضای داستان ها تاثیر زیادی دارد. در سراسر جهان نویسندگان زن گرایش دارند که از شخصیت های دختر و زن در داستان هایشان استفاده نمایند و اگر یک زن شخصیت اصلی نیست حداقل شخصیت دوم داستان زن باشد

در این باره فقط باید به این مساله توجه کرد که نویسنده ای که مثلا می خواهد داستانی برای دختران بنویسد حال و هوای آن ها را خوب درک کند و چیزی بنویسد در چارچوب احساسات و توانایی های جسمی و ذهنی آن ها باشد مثلا من مجموعه داستان هایی دارم که داستان های ورزشی هستند و در هر ورزش به جنسیتی پرداخته شده که در جامعه متناسب تر با ورزش مورد نظر است. مثلا در والیبال یا بسکتبال به دختران اشاره شده اما در فوتبال به پسران پرداخته شده است.

جنسیت نویسنده در انتخاب شخصیت ها و فضای داستان تاثیر زیادی دارد

خاکبازان درباره تاثیر جنسیت نویسنده در انتخاب جنسیت شخصیت اصلی داستان نیز شرح می دهد: جنسیت نویسنده در انتخاب جنسیت و فضای داستان ها تاثیر زیادی دارد. در سراسر جهان نویسندگان زن گرایش دارند که از شخصیت های دختر و زن در داستان هایشان استفاده نمایند و اگر یک زن شخصیت اصلی نیست حداقل شخصیت دوم داستان زن باشد، مثلا در مجموعه سه جلدی سیاه دل نوشته کورنلیا فونکه با اینکه همه شخصیت ها زن نیستند اما شخصیت های زن جز شخصیت های اصلی و تاثیرگذارند. این مساله درباره نویسندگان مرد هم صدق می نماید و اجتناب ناپذیر است و در سراسر جهان همین گونه است. در سینما هم به همین شکل است، معمولا کارگردانان زن سعی می نمایند دغدغه های زن ها را مطرح نمایند و کارگردانان مرد دغدغه آقایان را.

تعداد داستان هایی که برای پسرها نوشته می گردد بیشتر است

خاکبازان معتقد است تعداد داستان هایی که برای پسرها نوشته می گردد بیشتر است و می گوید: در این باره آماری نگرفته ام اما معمولا شخصیت های پسر و مرد در داستان ها غالب است. نویسندگان زن علاوه براینکه سعی می نمایند اغلب شخصیت ها دختر باشند قدری هم گرایش به استفاده از شخصیت های حیوانات دارند و وجه عاطفی و احساسی داستان هایی که می نویسند بیشتر است که در داستان های نویسندگان مرد کمتر دیده می گردد و کمتر از احساسات می نویسند که به روحیه آن ها برمی گردد.

براساس آنچه که گفته شد، میزان استقبال مخاطبان از هر کتابی، چه به اصطلاح دخترانه و چه به اصطلاح پسرانه، رابطه مستقیم با میزان تاثیرگذاری قلم نویسنده و شناخت او از جنس شخصیت اصلی داستان، جهان و فضای ذهنی او دارد که می تواند مخاطب را با هر جنسیتی به خود جذب کند.

مجله تار و سه تار: مجله تار و سه تار، محفلی از هنر و ساز ایرانی بسازیم.

سفر به کیش: سفر به کیش، جاذبه های دیدنی ایران را با ما دنبال کنید.

منبع: ایبنا - خبرگزاری کتاب ایران