روایتی از توضیح و ترجمه سه قصیده در منقبت ولایت حضرت علی(ع) - مجله آزمون اول

در بخشی از مقدمه کتاب می خوانیم: واقعه مهم غدیر و بحث جانشینی حضرت امیرالمؤمنین علی، از مباحث مهمی است که علاوه بر جنبه های کلامی، اعتقادی و تاریخی، بازتاب وسیعی در پهنه ادبیات داشته و بسیاری از شاعران، ادیبان، نویسندگان و سخن پردازان در باب آن سخن رانده و طبع آزمایی کرده اند.

می توان گفت ادبیات منظوم و منثور در شعر شاعران و آثار ادبا و نویسندگان، همیشه محملی ماندگار برای ثبت وقایع تاریخی در طول تمدن اسلامی بوده است که وجود نمونه های بسیار در ادبیات، از عصر جاهلی تا دوران معاصر، گواهی روشن بر این مدعاست. ازاین رو ادبیات شیعی به عنوان محوری معین کننده و اساسی، همیشه مورد توجه عظیمانی همچون علامه امینی قرار گرفته و به عنوان شاهدی ناب، پایدار و به دور از هرگونه شائبه، برای اثبات غدیر و حقانیت خلافت امیرالمؤمنین علی ، موضوع کتاب هایی مانند الغدیر فی الکتاب و السنة و الأدب شده است.

آنچه مؤلفان این کتاب را در وهله نخست برای تصحیح و توضیح قصاید ابوتمّام ترغیب می نمود، صندلی ممتاز و منحصربه فرد این شاعر در بین شعرای عرب و به تبع آن اهمیت قصیده غدیریّه بود که به طور بسیار مجمل و مختصر در منابع ذکر شده است. عامل دیگری که پس از مراجعه به کتب رجالی شیعه، خلأ آن در سپهر ادبیات شیعی بیش از گذشته احساس شد، ضرورت و اهمیت معرفی دو قصیده دیگر ابوتمّام است که علی رغم ذکر آن در بعضی کتب اخبار و رجال، تا به امروز در هیچ دیوانی درج نشده و اقدام شایسته ای برای توضیح و تصحیح آنها صورت نگرفته بود. مغفول ماندن این قصاید از دید صاحب نظران و ارباب ادب، مؤلفان این اثر را بر آن داشت تا در پی یافتن این اسناد مهم و روشنگر، به گنجینه تراث نسخ خطی روی بیاورند که با لطف خدا و عنایات اهل بیت، توفیق رفیق راه گشت و مخطوطاتی کهن و بسیار ارزشمند از دیوان های شامل این قصاید به دست آمد.

به اعتقاد مولفان این اثر، از رهگذر تصحیح و توضیح قصاید سه گانه ابوتمّام حبیب بن اوس طائی، دو مطلب مهم روشن می گردد. نخست، سندی از جنس ادبیات منظوم، آن هم از یکی از نامدارترین شعرای عرب در حقّانیت واقعه غدیر و صحت انتساب این قصیده به ابوتمّام؛ زیرا متأسفانه دست تحریف این قصیده را در بسیاری از نسخ خطی و چاپ های اخیر دیوان، حذف کرده است؛ و دوم مذهب ابوتمّام است که تا حدودی در کتب تراجم و رجال محل مناقشه و بحث و امّا و اگر بوده است و بعد از تصحیح و توضیح دو قصیده دیگر، مذهب شیعی امامی وی به روشنی اثبات می گردد و راه هرگونه تردید را بر محققان مسدود می نماید.

ابوتمّام حبیب بن أوس طائی یکی از عظیم ترین شعرای عرب و پرچم دار شاعری و یگانه عصر خویش در استحکام استعمال الفاظ، زیبایی و فصاحت شعر و نیکویی اسلوب آن بود. بسیاری از ابیات دیوان ابوتمّام به مثل سائر تبدیل شده و در زبان مردم جاری گشته و به کتب مختلف راه یافته و جزو شواهد لغوی، صرفی، نحوی، بلاغی و شعری نویسندگان عظیم شده است. کمتر کتابی را می توان یافت که نشانی از ادب یا لغت در آن باشد و از اشعار و ابیات این شاعر عظیم بهره ای نداشته باشد. شهرت ابوتمّام در طول قرون و اعصار به همه جا رسیده و آوازه آثار و اشعارش همه کتب تراجم و آثار را درنوردیده و او شاعری است که زمانه شعر او را مخلّد و جاودان ساخته است.

تا به امروز کتاب های بسیاری حول شخصیت و شعر ابوتمّام نوشته شده است که مراجعه به آنها، خواننده را با جهانی گسترده از علوم و معانی ادبی روبرو می سازد که پرداختن به آن از حوصله این کتاب بیرون است و اهتمام به آن نیازمند فرصتی مکفی و معتنابه است.

لیکن کتاب حاضر را می توان در عِداد کتاب هایی همچون توضیح هاشمیات کمیت بن زید اسدی، توضیح علویات سید حِمیَری، توضیح علویات السبع ابن ابی الحدید معتزلی، توضیح قصیده اُزریّه محمدکاظم اُزری بغدادی، توضیح میمیّه فَرَزدَق، توضیح قصیده مدارس آیات و رائیه دِعبِل خُزاعی و امثالهم به شمار آورد که شُرّاح از میان قصاید موجود در دیوان شاعر تنها به توضیح اشعاری پرداخته اند که جنبه عقیدتی داشته و در کنار فنون شعری و بلاغی، باورهای مذهبی و اعتقادی شاعر را بیان می کرده است.

در این کتاب نیز کوشش شده تا در کنار توضیح نکات ادبی، لغوی، آرایه های بلاغی، صنایع لفظی و ارتباط و معنای ابیات هریک از قصاید، به جنبه های روایی، تاریخی و عقیدتی آن هم پرداخته و بنا بر اقتضای هر بیت، توضیحاتی مفید ذیل آن ارائه گردد.

تا به امروز درخصوص ابعاد مختلف هنر شاعری و قدرت شعری ابوتمّام بسیار سخن گفته شده است، لیکن وجهی که درباره این شاعر عظیم عصر عباسی، کمتر بدان پرداخته شده و تنها اشاراتی در بین کتب رجال امامیّه و غیر آن بدان رفته است، مذهب اوست؛ ابوتمّام شاعری است بر مذهب امامیّه که قصایدی غرّا در موضوع ولایت امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب و اهل بیت سروده که متأسفانه دست خیانت، سالیان دراز این قصاید را از دیوان وی حذف و تحریف کرده است.

جای بسی خوشبختی و نیک فرجامی است که در این کتاب نخستین بار پرده از سه قصیده جاودانه ابوتمّام که عبارت اند از قصیده غدیریّه، قصیده میمیّه امامیه و قصیده در مدح بنی هاشم و قدح بنی امیه، برگرفته می گردد و مضامین عالی و بی نظیر آن که نمایانگر عقیده صریح شاعر است، با تصحیحی انتقادی از روی 11 نسخه خطی کهن، معرفی و با توضیحی درخور به زیور طبع آراسته گشته است.

بنابراین، آنچه در این کتاب ارائه شده است توضیح و ترجمه سه قصیده رائیه غدیریه (در 74 بیت)، میمیه امامیه (در 62 بیت) و قصیده ای در مدح بنی هاشم و ذم بنی امیه (در 13 بیت) است که براساس 11 نسخه خطی کهن تحقیق و تصحیح شده و به همراه گزیده ای از تصاویر نسخ خطی، دو چکید عربی و انگلیسی اثر، نمایه های مختلف و جدول نسخه بدل های مربوط برای استناد و استفاده بیشتر تقدیم خوانندگان و محققان شده است.

در توضیح قصاید یاد شده کوشش محققان بر آن بوده تا در کنار تبیین نکات ادبی، لغوی، آرایه های بلاغی، صنایع لفظی و ارتباط و معنای ابیات هر یک از قصاید، به جنبه های روایی، تاریخی و عقیدتی آن نیز پرداخته و بنا بر اقتضای هر بیت توضیحاتی سودمند ذیل آن ارائه گردد. زندگینامه ابوتمام، مذهب شیعه امامیه ابوتمام، تحریف دیوان، زبان و شعر ابوتمام، متن قصیده های سه گانه فوق، روش تصحیح و... بعضی از مباحثی است که در این کتاب توضیح داده شده است.

کتاب حاضر در 425 صفحه، در قطع وزیری و با جلد گالینگور و با قیمت 700.000 ریال از سوی بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی منتشر شده است.

دنیای با نشاط مدرسه: دنیای با نشاط مدرسه | وبسایت ملزومات تحصیلی دانش آموزان

منبع: ایبنا - خبرگزاری کتاب ایران