زهرایی در تولید هنری کتاب نوگرا و فعال بود

به گزارش مجله آزمون اول، بزرگداشت محمد زهرایی، مدیر انتشارات کارنامه با حضور محمدرضا شفیعی کدکنی، نیکنام حسینی پور، هادی خانیکی، ساعد مشکی، هومن پناهنده، علی میرزایی، سعید جلالی، محمود آموزگار، روزبه، سپهر و ماهور زهرایی و مهدیه مستغنی یزدی (همسر محمد زهرایی)، یکشنبه بیست و هفتم مردادماه در سرای کتاب برگزار گشت.

به گزارش خبرگزاری ایبنا ساعد مشکی، طراح گرافیک، مدیرهنری و ناشر در این مراسم، سخنرانی خود را درباره فونت های مورد استفاده از سوی زهرایی آغاز کرد و گفت: دو سال انتهای زندگی زنده یاد زهرایی به عنوان مدیر هنری در نشر کارنامه فعالیت می کردم. برای زهرایی حساسیت به فونت، فاصله ها و قلم فارسی همواره مطرح بود. ایشان می خواست فونت خاص خود را داشته باشد تا اینکه از داود خان جان زاده دعوت به همکاری کرد.

این طراح ادامه داد: زهرایی به این راحتی راضی نمی شد؛ سه تا چهار بار کل برنامه طراحی فونت را تغییر دادیم. آقای خان جان زاده در نشر کارنامه مستقر شد و مرتب روند کار را با زهرایی چک می کرد و در نهایت قلم زهرایی در 10 سایز طراحی شد.

مشکی در ادامه سخنانش با اشاره به فونت هایی که در دیگر زبان ها استفاده می شود، اظهار کرد: فونت ها در جهان مرتب نو می شوند. به نظرم قلم کارنامه یا زهرایی می تواند به بازار عرضه شود و دامنه فعالیت خود را گسترش دهد. زهرایی استانداردی در کتاب تعریف کرده که در صنعت نشر پیروز بوده است.

زهرایی خسته نمی شد

هومن پناهنده، ویراستار و مترجم، سخنران بعدی این نشست بود که سخنانش را با اشاره به ادوارد مورگان فورستر رمان نویس انگلیسی آغاز کرد و گفت: فورستر رمانی به نام جنبه های رمان دارد که به فارسی ترجمه شده است. در این رمان او زندگی را به پنج بخش تقسیم می کند: به جهان آمدن، مردن، و بین آن ها خوردن، خوابیدن و عشق ورزیدن. درباره مردن نمی توانیم حرف زیادی بزنیم و در به جهان آمدن انسان باید به گزارش دیگران اکتفا شود اما در حکایت ها بیشترین حجم گفتار به عشق ورزیدن اختصاص داده شده است. ما اینجا جمع شده ایم تا نسبت به فردی صحبت کنیم که عاشق کارش بود.

پناهنده با بیان اینکه عاشق در موضوع عشق یکپارچه دهش می شود، ادامه داد: زهرایی در عشق به نزدیکان خود و عشق به کتاب دهش بی منت داشت. وقتی درباره تولید و به ثمررساندن کتاب صحبت می کرد گویی درباره به ثمر رساندن فرزند خود صحبت می کرد. او با دقت کتاب را می خواند و بررسی می کرد، در برش و ویرایش دست داشت و از اینکه کتاب را به صورت مکرر بخواند، خسته نمی شد.

او در ادامه سخنانش تجربیاتی را به صورت شاهد عینی از زندگی با زهرایی عنوان نمود و گفت: زهرایی کتابی را برای ویرایش به ویراستار داده بود، اما تصرفاتی عریض و طویل بر کتاب وارد شد. زهرایی گفت با توجه به زحماتی که برای این کتاب کشیده شده است باید دو اسم به عنوان مترجم روی جلد کتاب درج شود اما مترجمِ نخستین، با این کار مخالفت کرد. چنین شد که زهرایی کتاب را به او تحویل داد و از انتشارش صرف نظر کرد.

این مترجم با بیان اینکه برای زهرایی هر کار به نوعی آخرین شکار بود، ادامه داد: کار برای زهرایی موضوعیت داشت، کتاب غایت او بود. بازگشت سرمایه برای او مهم بود اما نه تا جایی که کتاب را نادیده بگیرد.

او در انتها سخنانش با اشاره به یکی از مسائل اجتماعی گفت: اینکه آدم به کار خود عشق نداشته باشد از مسائل اساسی جامعه امروز است. زهرایی به کار و همسرش عشق می ورزید، از زندگی لذت می برد و از کارش گله نمی کرد.

زهرایی کاری را می پذیرفت که به جانش آتش بزند

علی میرزایی، مدیر نشر نگاره آفتاب و مدیرمسؤل مجله نگاه نو سخنران بعدی این نشست بود و با اشاره به اینکه امروز برای چهارمین بار درباره زهرایی سخنرانی خواهد کرد، گفت: مطمئنم سخنانم تکراری نخواهد بود. زهرایی در کار نشر دارای شخصیتی چندبعدی و در کار نشر دقیق و خوش سلیقه و مدیری عاشق و توانمند بود. به حوزه نشر برای ارتزاق و مال اندوزی نگاه نمی کرد و مانند هر مدیر باکفایتی بهترین ها را برمی گزید.

او با اشاره به اینکه که زهرایی مدیری با اعتماد به نفس بود، ادامه داد: زهرایی به زیردستانش به صورت بی دریغ و بی کم و کاست، آموزش می داد. هرکس پس از چند سال کار کردن با او پیشرفت می کرد. این جنبه مهمی از مدیریت امروز، دیروز و فرداست. می گفت کاری را می پذیرد که به جانش آتش بزند. زهرایی در انتخاب همکار مرا به یاد علی حاتمی می انداخت. حاتمی هم در فیلم هایی که می ساخت همواره از افراد تراز اول دعوت می کرد و آن ها را به کار می گرفت.

مدیر نشر نگاره آفتاب با تاکید بر اینکه مدیریت در حوزه افراد هنرمند و پیشکسوت دشواری های خاص خود را دارد، بیان نمود: زهرایی با دانستن تمام مسائل این حوزه همواره به دنبال تراز اولی ها رفت. زهرایی با غول ها کار کرد و مدیریتش در این مورد برجسته بود.

میرزایی با اشاره نقدپذیر بودن زهرایی به عنوان یک ویژگی شخصیتی برجسته، اظهار کرد: ناشران برای یک بار هم که شده کتابی که منتشر می کنند، مطالعه نمی کنند. در حالی که زهرایی همواره آثار رسیده را چندین بار می خواند و با خالق اثر بحث می کرد. زهرایی در مرحله تولید هنری کتاب نوگرا و فعال بود. یک بار در گوشه قهوه خانه خزیده بود و کتابی را نمونه خوانی می کرد. با قلم قرمز به جان کتاب افتاده بود در حالی که کتاب مرحله نمونه خوانی را گذرانده بود.

او در ادامه سخنانش به یک تجربه شخصی که با زهرایی داشت اشاره و تعریف کرد: از یک کتاب شاخص زهرایی 13 مورد اشکال شکلی و محتوایی گرفتم. اگر من جای او بودم از ناراحتی سکته می کردم اما زهرایی روحیه انتقادپذیر داشت و با مولف تماس گرفت. بعد از مذاکرات 12 مورد تغییر را از من پذیرفت.

میرزایی با اشاره به اینکه زهرایی نخستین ناشری بود که از کاغذ تولیدشده از نیشکر برای کتاب هایش استفاده کرد گفت: نخستین کتابی که زهرایی با این جنس کاغذ منتشر کرد کتاب پیامبر و دیوانه با ترجمه نجف دریابندری بود. چنین بود که نام زهرایی به عنوان نخستین بهره برنده از این کاغذ باید ثبت شود.

با زهرایی فقر و هنر را تجربه کردم

هادی خانیکی، استاد دانشگاه علامه طباطبایی از این منظر که در فراز و فرودهای زندگی زهرایی با او همراه بوده، سخنانش را آغاز کرد و گفت: من و زهرایی هر دو در مشهد زندگی می کردیم. نخستین آشنایی من با او در اواخر دهه 40 و اوایل دهه 50 بود. در این دوران او دست به کارهایی می زد که کتابفروشان تجربه نمی کردند و این انگیزه را به من می داد که به کار خود ادامه دهم. با او فقر و هنر را تجربه کردم.

او با اشاره به موافقان و مخالفان سبک کاری زهرایی ادامه داد: شاید کسانی باشند که بگویند توجه به جنبه های زیبایی شناسانه کتاب باعث کندشدن روند تولید آن شود. شاید کسانی باشند که بگویند این سبک از فعالیت محدود به درجه اول ها و در نتیجه نادیده دریافت متوسط ها و استعدادهای جدید است، اما زیست امیدوارانه زهرایی برای ما درسی داشت؛ این که زهرایی همواره در مرزها زندگی می کرد.

خانیکی در ادامه سخنانش گفت: زهرایی اگر با دولت در تعامل بود هیچ وقت بخش خصوصی را فراموش نمی کرد. تا جایی که توانست یکی از نیازهای جامعه ما یعنی پرهیز از دوگانه آفرینی را حل نماید. کمتر کسی است که توانسته باشد مثل او رنج ها را تحمل کرده و در ساحت دیگری به خلق فرصت ها دست بزند. باید به افرادی توجه شود که توانستند به تنوع زندگی خود معنی دهند و در مرزهای تکثر و تنوع زندگی کنند.

100 سال است که نشر ما گریه می کند

سعید جلالی، رییس هیات مدیره اتحادیه ناشران تبریز با اشاره به اینکه تفاوت معنایی موجود در چهره ماندگار و ارکان اجتماعی گفت: چهره ماندگار باید به حدود 200 سوال بزرگ و کوچک پاسخ دهد اما افراد در فراز و فرودها سنجیده و تبدیل به سرمایه اجتماعی می شوند. پیش از زهرایی باید نام چند پیشکسوت به یاد آورده شود.

او در ادامه به حاج محمد رضایی اشاره کرد و گفت: او در سال 1302 یک کتابفروشی راه انداخت، در ادامه آن نشریه ای را فعال و جمعیتی را با خود همراه کرد تا معین شود این صنف نیاز به نهادسازی دارد. عبدالرحیم جعفری، دیگر چهره نام آشنای این حوزه است. او درست در سال 1328 انتشارات امیرکبیر را تاسیس کرد همان سالی که محمد زهرایی به جهان آمد.

او اضافه نمود: از همایون صنعتی زاده نمی توانیم غافل شویم. این ها شناسنامه نشر ما هستند. نشر ما حدود 100 سال است که گریه می کند. اینها گل هایی بودند که در شوره زار رویدند. جای بسیار دلخوشی است که این سه بزرگوار توانستند نشر را در خانواده خود ترویج دهند. این کار مهمی است که فعالیت آن ها منقطع نخواهد شد.

در ادامه این مراسم لوح تقدیر و تندیس عصر کتاب به خانواده زهرایی توسط شفیعی کدکنی، خانیکی، آموزگار و نیکنام حسینی پور تقدیم شد. همچنین موسسه خانه کتاب، کتابی باعنوان ناشر کمال گرا، محمد زهرایی که مجموعه مصاحبه های نصرالله حدادی با ماکان و روزبه زهرایی و مهدیه مستغنی است، رونمایی و به خانواده زهرایی تقدیم کرد.

در انتها این مراسم مهدیه مستغنی با اشاره به اینکه آن ها دو عاشق تنها و غریب بودند، گفت: ما با کتاب زندگی کردیم حتی خانه ما تا جایی از کتاب پر بود که روی کتاب می خوابیدیم. زهرایی برای من آرش کمانگیری بود که کلمات را در کمان خود گذاشت و پرتاب کرد تا شاید در جایی زندگانی متحول شود. غریبانه زندگی کرد اما با وجود استعدادی که داشت با او رفتار خوبی نشد. تا روزی که از این جهان رفت پروانه نشر خود را نداشت. امیدوارم پس از این دولتمردان در تلاش برای پیدا کردن انسان های با استعداد برآیند.

سپهر زهرایی، نقاش هم در انتها نشست از کلیه افرادی که برای مراسم پدرش حاضر بودند، تشکر کرد.