آنالیز آثار فیلم اولی های دهه 90 - مجله آزمون اول

جهت دریافت مشاوره سفر با تور کانادا با ما همراه باشید.

یکی از دلایل حضور پیروز فیلم اولی ها را به تکرار افتادن کارگردان های قدیمی عنوان می نمایند. صدا های تازه در سال های اخیر هواداران خودشان را دارند و این هواداران مرزی هم نمی شناسند و در خارج از کشور هم حضور فعال دارند. بسیاری از کارگردانان مطرح امروز ما با فیلم اول درخشیدند و بعضی دیگر هم با فیلم اولشان، منتقدان را ناامید کردند، اما در ادامه تبدیل به یکی از قله های کارگردانی ایران شدند.

وجود بخش نگاه نو در جشنواره مزایای متعددی دارد. یکی از مزیت هایش رقابت در دیده شدن بهترین های اول است و نیز کوشش برای کسب تجربه آماتور ها و کشف خلاقیت هاست، اتفاقی که در صورت بی توجهی یا درجه چندم شمردن فیلم اولی ها در جشنواره می تواند ضربه ای بزرگ به هویت سینما بزند؛ جشنواره هایی که تولد ایده در آن ها نسبت مستقیمی با حیات شان دارد.

در سال های اخیر به این موضوع توجه شده و سعی شده که آثار اولی ها در رده های مهم داوری و جوایز قرار بگیرند، چیزی که سالیان قبل نادیده گرفته و موجب کهولت فکری سینما شد، جوان گرایی و جسارت در توجه به آثار نو، یک اصل در تداوم هویتی هر ساختاری است که در هنر و سینما بیشتر هویدا خواهد شد. در این مجال نگاهی داریم به ظهور و بروز کارگردانان فیلم اولی در دهه 90؛ دهه ای که هنوز تمام نشده و در این فاصله یک ساله تا ورود به قرن تازه، همچنان می توان به ورود استعداد های تازه امیدوار بود.

سال

90

در این سال، 21 فیلم در بخش فیلم های اول دوره سی ام جشنواره حضور داشتند. چهره های مطرحی در این فهرست دیده می شد. از رضا عطاران تا پیمان معادی و حمید امجد که آن ها را پیشتر در تلویزیون یا تئاتر دیده بودیم.

در این دوره فیلم هایی مانند آزمایشگاه / حمید امجد، اختاپوس / سیدجواد هاشمی، برف روی کاج ها / پیمان معادی، بغض / رضا درمیشیان، پنجشنبه آخر ماه/ ماشاالله شاهمرادی زاده، خوابم می آد / رضا عطاران، قبیله من / غلامرضا آزادی، گیرنده / مهرداد غفارزاده، من همسرش هستم / مصطفی شایسته، میگرن / مانلی شجاعی فرد، سلام بر فرشتگان / فرزاد اژدری و تهران 1500 / بهرام عظیمی حضور داشتند. در این دوره از جشنواره در بخش بهترین کارگردانی، سیمرغ بلورین به رضا عطاران برای خوابم می آد و لوح تقدیر به مانلی شجاعی فرد برای میگرن تعلق گرفت.

گیرنده، سلام بر فرشتگان و برف روی کاج ها دیگر نامزد های این بخش بودند. از این جمع، عطاران، معادی، درمیشیان و جواد هاشمی بعد ها فعالیت بیشتری داشتند.

سال 91

10 فیلم در بخش فیلم های اول دوره سی و یکم جشنواره حضور داشتند. کاهش تقریبا 50 درصدی نسبت به سال قبل. در این دوره خبری از چهره های مطرح در این بخش هم نیست و تعدادی جوان که اکثرا خارج از تهران فعالیت می نمایند، نوبت شان شده بود.

افسانه سرزمین گوهران/ مجید شاکری، او خوب سنگ می زند/ هادی محقق، تابستان طولانی/ علی خزاعی فر، تاج محل/ دانش اقباشاوی، تن های تنهای تنها / احسان عبدی پور، خاکستر و برف/ روح الله سهرابی، سر به مهر/ هادی مقدم دوست و یک، دو، سه، ... پنج/ محمد معیری از جمله این فهرست 10 فیلمه بودند. در این دوره داور های فجر، پدیده دوست داشتنی آن سال را ندیدند، اما احسان عبدی پور با تن های تنهای تنها کاری کرد که سال بعد حتی نامزد های انتخابات ریاست جمهوری 92 هم در مناظرات شان از فیلم او اسم ببرند.

در این دوره سیمرغ بهترین کارگردانی به هادی مقدم دوست برای سر به مهر رسید. احسان عبدی پور، اما سال های بعد فیلم های بیشتر و دلنشین تری ساخت و صندلی خودش را به عنوان یک کارگردان خوش ایده ثابت کرد. مقدم دوست هم بعد از این سیمرغ، هیهات را ساخت که یک شکست کامل محسوب می شد.

سال 92

پس از تغییر دولت ها اتفاقات موقت و به ظاهر خوشی در حوزه های مختلف می افتد. یکی از این جلوه ها در اولین سال دولت روحانی رخ داد. در این سال هم شاهد حضور چهره های مطرح بازیگری در حوزه کارگردانی بودیم. افزایش تعداد کارگردانان زن هم نکته مهم این دوره است.

19 فیلم در بخش فیلم های اول دوره سی و دوم جشنواره حضور داشتند. ارسال یک آگهی تسلیت برای روزنامه/ ابراهیم ابراهیمیان، انتها خدمت/ حمید زرگرنژاد، پنج ستاره/ مهشید افشارزاده، تراژدی/ آزیتا موگویی، چند متر مکعب عشق/ جمشید محمودی، خانوم/ تینا پاکروان، رنج و سرمستی/ جهانگیر الماسی، سیزده/ هومن سیدی، فردا/ مهدی پاکدل-ایمان افشاریان، فرشته ها با هم می آیند/ حامد محمدی، لامپ صد/ سعید آقاخانی، ملبورن/ نیما جاویدی و ناخواسته/ برزو نیک نژاد نمونه هایی از این فهرست نوزده تایی هستند.

در میان حاشیه های فراوان این دوره، اما جمشید محمودی، عاشقانه آرام و غم انگیزی ساخت به نام چند متر مکعب عشق و سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی را گرفت. نیما جاویدی، هومن سیدی، آزیتا موگویی، محمدهادی نائیجی و برزو نیک نژاد نامزد های بهترین کارگردانی این دوره بودند.

سال 93

در این سال و در دوره سی و سوم فقط 11 فیلم در بخش فیلم های اول ثبت نام کردند. ظاهرا تب سال اول پس از انتخابات پایین آمده و همه چیز به شرایط اول برگشت. این سال دو پدیده شگفت انگیز داشت، وحید جلیلوند با چهارشنبه 19اردیبهشت ماه هم در ایران و هم در مراسم بین المللی درخشید و صفی یزدانیان با در دنیای تو ساعت چند است؟ دل مردم، منتقدان و داوران را یک جا ربود.

احتمال باران اسیدی/ بهتاش صناعی ها، جامه دران/ حمیدرضا قطبی، چاقی/ راما قویدل، دو/ سهیلا گلستانی، ناهید/ آیدا پناهنده، نزدیک تر/ مصطفی احمدی و آزادی مشروط/ حسین مهکام فیلم های دیگر این لیست هستند. وحید جلیلوند در میان نامزدهایی، چون امیرحسین عسگری، حمیدرضا قطبی و مصطفی احمدی سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی را به دست آورد.

سال 94

این سال را می توان سال ظهور پدیده های جوانی مثل محمدحسین مهدویان و سعید روستایی با دو فیلم مهم ایستاده در غبار و ابد و یک روز نامید. شاید بدشانس ترین فیلم و کارگردان برادرم خسرو و احسان بیگلری بود که تحت تاثیر آن دو فیلم نهاده شدند. بسیاری از منتقدان معتقد بودند آینده سینمای ایران با حضور این سه کارگردان جوان، درخشان خواهد بود. در دوره سی و چهارم 11 فیلم در بخش فیلم های اول حضور داشتند.

پل خواب/ اکتای براهنی، جشن تولد/ عباس لاجوردی، خانه ای در خیابان چهل و یکم/ حمیدرضا قربانی، خماری/ داریوش غذبانی، گیتا/ مسعود مددی، لاک قرمز/ سیدجمال سیدحاتمی، متولد 65/ مجید توکلی و من/ سهیل بیرقی دیگر آثار این بخش هستند. سه فیلم اولی ابد و یک روز، ایستاده در غبار و من در بخش سودای سیمرغ نیز مورد داوری نهاده شدند.

سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی به سعید روستایی رسید و محمدحسین مهدویان، جایزه ویژه هیات داوران را دریافت کرد. مجید توکلی، احسان بیگلری و سیدجمال سیدحاتمی، نامزد های دیگر این بخش بودند. بعضی از منتقدان، پربارترین دوره فیلم اولی ها را این دوره می دانند.

سال 95

از میان کارگردانان جوان راه یافته به فجر سی و پنجم یک کارگردان زن پیشتاز بود. منیر قیدی که با روایتی زنانه از جنگ به این دوره از جشنواره آمده بود، توانست با ویلایی ها جایزه استعداد درخشان را که مختص فیلم اولی ها بود از آن خود کند. قیدی سال ها سابقه دستیاری در سینما داشته و در کنار کارگردان های نامی و صاحب سبکی، چون حاتمی کیا، تبریزی، مجیدی و... در جهت سینما جلو رفته بود. در این سال بخش فیلم های اول و نگاه نو حذف شده بودند و دلیل آن هم هیچ وقت معین نشد.

منیر قیدی، کارگردان فیلم سینمایی ویلایی ها که جایزه اش را نپذیرفت، با حضور روی آنتن زنده برنامه هفت گفت: من فیلم بد با کارگردانی بد ساخته بودم که لایق کاندیداتوری در این بخش ها نبود، لذا چطور می توانستم به یک باره شکوفا شوم و جایزه خلق الساعه استعداد درخشان را دریافت کنم؟ لذا ترجیح دادم از این رقابت عجیب خارج شوم! به نظرم رسید هیات داوران سعی کرد متفاوت رفتار کند.

خرگیوش به کارگردانی و نویسندگی مانی باغبانی، شماره 17 سهیلا ساخته محمود غفاری و کوپال ساخته کاظم ملایی از آثار شاخص فیلم اولی همین دوره هستند.

سال 96

در دوره سی و ششم جشنواره هم خبری از نگاه نو نبود. کار خوبی که اجرا شده بود و داشت نتیجه می داد به یک باره حذف شد. کارگردان های جوان و فیلم اولی دوره های قبل حضور فعال تری داشتند و خبری از چهره های تازه و پرتعداد نیست. خجالت نکش/ رضا مقصودی در این دوره سیمرغ بلورین بهترین فیلم اول را به دست آورد. مصادره ساخته مهران احمدی و لیلاج داریوش یاری از دیگر فیلم اولی های این دوره بودند. بی توجهی به استعداد های جوان در این سال هم به وضوح دیده شد. گرگ بازی اولین ساخته سینمایی بلند عباس نظام دوست هم جزء آثاری بود که مخاطب داشت.

سال 97

در این دوره مجدد بخش نگاه نو به جشنواره فیلم فجر اضافه شد و خون تازه ای به رگ سینمای ایران تزریق شد. در این دوره وجود آقازاده های سینمایی بیشتر به چشم می خورد. جوانانی که به واسطه پدرشان وارد سینما شدند و فیلم ساختند.

معکوس/ پولاد کیمیایی، سونامی/ میلاد صدرعاملی، پالتوشتری/ مهدی علی میرزایی، جان دار/ حسین امیری دوماری-پدرام امیری، حمال طلا/ تورج اصلانی، دیدن این فیلم جرم است! / رضا زهتابچیان، زهرمار/ جواد رضویان، مسخره باز/ همایون غنی زاده، یلدا/ مسعود بخشی و روز های نارنجی/ آرش لاهوتی، 10 فیلم حاضر در بخش فیلم های اول بودند. همایون غنی زاده در رقابت با حسین امیری دوماری و پدرام پورامیری، تورج اصلانی، رضا زهتابچیان و آرش لاهوتی توانست سیمرغ بلورین بهترین فیلم اول را به دست آورد.

علی ملاقلی پور

فرزند مرحوم رسول ملاقلی پور را می توان یکی از معدود آقازاده های خاک صحنه خورده سینما دانست که با ساخت اولین اثرش توانست نظر مردم و منتقدان را جلب کند. ملاقلی پور که در بعضی آثار پدرش بازی نموده بود، در سال 93 قندون جهیزیه را ساخت و بعد از آن سراغ مستند و سریال رفت.

احسان عبدی پور

کارگردان و فیلمنامه نویس بوشهری و فارغ التحصیل فیلمنامه نویسی از دانشکده سینما تئاتر دانشگاه تهران است. وی برنده جایزه خلاقیت و استعداد درخشان ویژه فیلمسازان اول برای فیلم تن های تنهای تنها شده است. عبدی پور، کارگردانی فیلم های تلویزیونی افسانه 98، توریست و همسنگار را در کارنامه اش دارد. فیلم سینمایی پاپ و تیک آف و سریال آرماندو نیز از ساخته های اوست.

جمشید محمودی

جمشید محمودی متولد ایالت پروان افغانستان، نویسنده و کارگردان سینما و مهاجر افغانستانی مقیم ایران است. او با ساخت فیلم چند متر مکعب عشق توانست در هفدهمین جشن سینمای ایران برنده تندیس و دیپلم افتخار بهترین فیلم، بهترین کارگردانی، بهترین فیلمنامه، بهترین بازیگر نقش اول مرد، بهترین تدوین، بهترین نقش مکمل مرد، بهترین طراحی صحنه و معرفی استعداد گردد.

جمشیدی در تلویزیون هم دو سریال سایه بان و دل دار را برای شبکه دو ساخت که اولی مورد استقبال نهاده شد. شکستن همزمان بیست استخوان و رفتن از دیگر آثار محمودی است که با یاری نوید، برادرش کارگردانی می نماید. این دو برادر را می توان از نمونه های پیروز استعداد های جوان نام برد.

تینا پاکروان

تینا پاکروان در سال 1356 در تهران متولد شده است و لیسانس کارگردانی سینما از دانشکده سینما-تئاتر دارد. فعالیت سینمایی را از کار در مجله سینمایی، گزارش فیلم در سال 1374 آغاز کرد و در سن 18 سالگی در فیلم یاس های وحشی به کارگردانی محسنی نسب، به عنوان منشی صحنه فعالیت داشت.

در فیلم سگ کشی بهرام بیضایی، دستیار کارگردان بوده و در ادامه در سریال تعطیلات نوروزی شبکه دو، برنامه ریز و جانشین فراوری و همچنین در سریال راز سکوت هم برنامه ریز و جانشین فراوری بوده است. وی تا به امروز به عنوان مجری طرح، مدیر فراوری، بازیگر، برنامه ریز، دستیار کارگردان و... در فیلم های مختلف همکاری داشته و با فیلمسازانی همچون مسعود کیمیایی، مسعود ده نمکی، داریوش مهرجویی، بهرام بیضایی، محمدرضا ورزی، ضیاءالدین دری و... کار نموده است. پاکروان اولین فیلم خود را در سال 92 و با نام خانوم ساخت.

سعید روستایی

سعید روستایی کارگردان و فیلمنامه نویس متولد مرداد 1368 در تهران است. او از سنین خیلی پایین وارد سینما شد و تحصیلاتش را هم در همین زمینه ادامه داد و دوره لیسانس کارگردانی سینما را در دانشگاه سوره تهران گذراند. روستایی قبل از ابد و یک روز فیلم کوتاه هایش هم در جشنواره های مختلفی ازجمله نهال، سوره و... تحسین شده بود و جایزه گرفت.

او تابه حال سه فیلم کوتاه بانام های شنبه، مراسم یا از طرف آن ها و خیابان خیلی خلوت ساخته است. علاقه سعید روستایی به ستارگان تئاتری در همان فیلم های کوتاه به چشم می خورد. روستایی برای ساخت خیابان خیلی خلوت از بازیگرانی مثل نوید محمدزاده، هوتن صبور و سعید چنگیزیان استفاده نموده است.

همایون غنی زاده

او فعالیتش را در عرصه تئاتر از 19 سالگی آغاز و کار خود را با تاسیس گروه هنری مونگو آغاز کرد و تا به امروز بیش از هشت اثر نمایشی را روی صحنه برده است. از میان نمایش های همایون غنی زاده دو نمایش می سی سی پی نشسته می میرد و کالیگولا با استقبال مخاطبان تئاتر روبرو شدند.

اگر قرار باشد یک نکته از نمایش غنی زاده مورد توجه قرار بگیرد، ویژگی سینمایی بودن آن است. این ویژگی فقط به دلیل ارجاعات سینمایی غنی زاده به فیلم های تاریخ سینما نیست، بلکه از نوع میزانسنش می آید. حالا به نظر می رسد که آن علاقه به سینما بالاخره جهت خودش را پیدا نموده و بعد از مدت ها حضور پیروز در تئاتر، غنی زاده اولین فیلمش را جلوی دوربین برده است.

او در فیلم اژد ها وارد می گردد ساخته مانی حقیقی هم چند سال پیش بازی قابل قبولی جلوی دوربین از خودش نشان داده بود. غنی زاده با مسخره باز در جشنواره سال گذشته هم جایزه گرفت و هم حاشیه ساز شد. باید منتظر ماند و دید که کدام وجه غنی زاده بر تداوم کاری اش غلبه خواهد نمود.