10 روش خارق العاده برای بهبود تفکر خلاق

به گزارش مجله آزمون اول، روش های مختلفی برای افزایش خلاقیت و تقویت تفکر خلاق وجود دارد. احتمالا پیش ازاین در این باره زیاد مطلب خوانده اید. در این مطلب به شما روش هایی معرفی می کنیم که شاید مایهٔ شگفتی تان شوند؛ پژوهش های علمی نیز اثربخشی این روش ها را نشان داده اند.

1. مغز وقتی خسته است، خلاق تر است

برای حل مسئله ای تحلیلی معمولا باید ذهن مان را متمرکز کنیم؛ اما اگر به دنبال افکار خلاق هستیم، باید ذهن مان را رها کنیم تا در زمینه های مختلف و شاید بی ربط بچرخد! شاید خیلی از ما به سحرخیزی یا شب زنده داری معروف باشیم. به عبارت دیگر، صبح های زود یا میانه های شب، بهترین عملکرد را داشته باشیم. بیشتر آدم ها در زمان خاصی از شبانه روز، بهره وری بهتر و بیشتری دارند. اما جالب است که بدانید افکار خلاقانه در زمان های غیربهینه بیشتر می شوند؛ پس اگر سحرخیز هستید، احتمالا شب ها که خسته هستید، خلاق تر خواهید بود.

این مسئله دلیل قابل قبولی دارد. وقتی مغز خسته است، رهایی از عوامل حواس پرتی و تمرکز بر یک موضوع خاص، برایش سخت می گردد؛ در نتیجه، احتمال اینکه در قلمروهای دیگر پرسه بزند، زیاد است. شاید این پرسه زنی در هنگام کار، خوب نباشد اما انحراف، افکار و ایده های تصادفی برای تفکر خلاق سودمند است. پژوهش ها نشان داده اند ما در زمان هایی که به طور معمول برای مان بهینه نیستند، بیشتر به افکار و ایده های خلاقانه می رسیم.

2. ورزش می تواند خلاقیت را تقویت کند

با مزیت های متعدد ورزش کم وبیش آشناییم. به این مزیت ها یک مورد دیگر را هم اضافه کنید: بر مبنای پژوهش ها، ورزش می تواند توانایی تفکر خلاق را افزایش دهد. در این پژوهش، از نیمی از شرکت نماینده ها خواسته شد که هم زمان با تماشای ویدئو، حرکات ورزشی انجام دهند. نیم دیگر شرکت نماینده ها ویدئو را تماشا کردند بدون اینکه حرکات را انجام دهند. گروهی که ورزش نموده بودند، در تفکر واگرا و ارائه راهکار برای مسئله عملکرد بهتری داشتند. مجله سایکولوژی تودی (Psychology Today) به خوبی نقش ورزش را توصیف نموده است:

ورزش برای مغز حکم روان نماینده را دارد و چرخ دنده های خشک و زنگ زدهٔ آن را روان می نماید. به یاری ورزش، ذهن خودآگاه ما به ایده های نویی که در ناخودآگاه مان پنهان است، دست می یابد.

3. امبینت بهترین آوا برای خلاقیت است

باور رایج این است که سکوت بهترین شرایط برای خلق افکار خلاقانه است؛ اما میزانی از موسیقی امبینت بسیار سودمندتر است. [موسیقی اَمبینت (به انگلیسی: Ambient music) گونه ای موسیقی است که در آن، بیش از آنکه به ترانه سرایی و آهنگ سازی اهمیت داده گردد، به عنصر تکرار و یکپارچگی بافت صداها توجه می گردد. به این گونه از موسیقی، موسیقی پس زمینه هم می گویند.] بنابر پژوهش ها، برخلاف موسیقی با صدای بلند و یا سکوت، طنین صدای امبینت برای تقویت تفکر خلاق عالی است.

سکوت به تقویت تمرکز یاری می نماید؛ بنابراین برای حل مسائل پیچیده و وظایف پرجزئیات مناسب است. در سوی دیگر، تفکر خلاق به آوای امبینت (شبیه آنچه در کافه ها می شنویم) احتیاج دارد. این نوا ذهن را به سوی قلمروهای گوناگون و ایده های نو پرواز می دهد.

4. بکربودن مهم نیست؛ خلاقیت یعنی یافتن رابطه ها

ما اغلب فکر می کنیم خلاقیت یعنی خلق ایده های نو و بکر؛ اما خلاقیت، در حقیقت، ایجاد رابطه بین ایده های موجود است. این تعریف جالبی از خلاقیت است؛ زیرا باعث می گردد ساده تر و دردسترس تر به نظر برسد. همهٔ ما می توانیم رابطه ای بین چیزهای موجود پیدا کنیم!

پژوهش ها نشان داده اند که هوش نتیجۀ ارتباطات فیزیکی در مغز است. آنچه در شکل گیری هوش عمومی بیشترین اهمیت را دارد، بخش هایی از مغز و رابطهٔ بین آنهاست. بخش های بااهمیت مغز برای هوش عمومی، در قسمت های خاصی یافت شده اند (قسمت های نارنجی رنگ در شکل سمت چپ در عکس بالا). با آنالیز مغز روشن می گردد ارتباط بین این بخش ها، به طور ویژه در تقویت هوش عمومی مؤثرند. در شکل سمت راست، بخشی از مغز روشن شده است. این ناحیهٔ نارنجی عظیم، نشان دهنده رابط هایی است (مانند کابل های ارتباطی) که بخش های خاص مغز را ـ که در شکل سمت چپ معین شده اند ـ به یکدیگر مرتبط می نمایند.

حتی استیو جابز هم این تعریف از خلاقیت را قبول دارد:

خلاقیت یعنی ایجاد ارتباط. وقتی از آدم های خلاق می پرسید که چطور به چنین ایده ای رسیده اند، نمی توانند به راحتی پاسخ دهند؛ زیرا آنها در واقع، کار چندانی ننموده اند، کاری که نموده اند این بوده است که چیزهایی را کشف نموده اند!

از هر هنرمندی بپرسید این ایده را ازکجا آوردی؟ پاسخ روراست این است: دزدیدمش!

- آستین کلئون، نویسندهٔ مثل یک هنرمند بِدُزد!

5. سفر خارجی ممکن است در تقویت خلاقیت مؤثر باشد

پژوهش ها در این باره هنوز کم است اما پژوهشی روی دانشجویان نشان داد کسانی که سفر خارجی رفته اند در مقایسه با کسانی که فقط در دانشگاه بوده اند، امتیاز بهتری در آزمون های تفکر خلاق گرفته اند. این پژوهش دانشجویان آمریکایی ای را آنالیز نموده است که برای یک برنامه مطالعاتی تابستانه به انگلستان رفته بودند. از آنجا که در بسیاری از کشورها فرهنگ و هنجارها از استانی به استان دیگر متفاوت است، ممکن است سفر داخلی هم در تقویت خلاقیت مؤثر باشد.

6. نور کم باعث می گردد احساس رهایی بیشتری کنیم

من دوست دارم محیط کارم سرشار از نور طبیعی باشد و تمرکزکردن در اتاق های تاریک برایم سخت است. احتمالا نتیجۀ این پژوهش برای شما هم مایهٔ شگفتی است: پژوهشی نشان داده است نورپردازی سبک و کم نور می تواند در تقویت عملکرد خلاقانه مؤثر باشد.

پژوهشگران پس از به انجام رساندن 6 پژوهش مختلف، به این نتیجه رسیدند که نور کم خلاقیت را بیشتر می نماید! بنابر گفتهٔ این پژوهشگران، افراد حتی اگر متوجه تفاوت نورپردازی نشوند، در محیط های کم نور خلاقیت بیشتری نشان می دهند؛ زیرا ناخودآگاهِ ما احساس می نماید رهاتر است و بیشتر به سیر و کاوش می پردازد. تاریکی نوعی احساس رهایی به دنبال دارد که آغازگر نوعی سبک پردازش کاوش گرانه و مخاطره آمیز است.

اگر نمی توانید نورپردازی را تغییر دهید، کافی است تصور کنید در تاریکی هستید. پژوهش های تجربی دیگر نشان داده اند که حتی تصور تاریکی (توصیف زمان هایی که واقعا در تاریکی بوده ایم و یادآوری حس وحال آن) برای افزایش خلاقیت کافی است.

7. رنگ آبی و سبز می تواند در بهبود عملکرد خلاقانه مؤثر باشد

رنگ ها شگفت انگیزند. به نظر می رسد کمی رنگ سبز عملکرد خلاقانه را بهبود می بخشد. پژوهشی دیگر نشان می دهد رنگ قرمز یا آبی بر عملکرد شناختی ما تأثیر می گذارد. قرمز به انجام کارهای پرجزئیات که احتیاج به تمرکز دارند یاری می نماید؛ درحالی که آبی عملکرد خلاقانه را تقویت می نماید.

آنچه گفتیم به این معنی نیست که دفتر کارتان را آبی یا سبز کنید. خوب است هنگام انجام کارهایی که به خلاقیت احتیاج دارند، این نکته را در نظر داشته باشید.

8. میز کار شلوغ می تواند مایهٔ خلاقیت بیشتر گردد

من هیچ وقت از میز شلوغ و نامرتب خوشم نمی آمد؛ اما به تازگی به این نتیجه رسیده ام که باید این عادت را تغییر بدهم! پژوهشی نشان می دهد محیط پیرامونیِ آشفته به خلاقیت بیشتر می انجامد. شرکت نمایندگان در این پژوهش به طور ناخودآگاه بیشتر جذب چیزهای نو شده اند تا چیزهایی که با عنوان سنتی می شناسیم.

این پژوهش همچنین نشان داد محیط منظم باعث می گردد شرکت نمایندگان بخشنده تر شوند و خوراکی های سالم تری انتخاب نمایند. شاید بر همین اساس است که آستین کلئون پیشنهاد می دهد 2 فضای کار جداگانه برای فعالیت های متفاوت داشته باشیم.

9. محدودیت خلاقیت می آورد

یکی دیگر از باورهای غلط درباره تفکر خلاق این است که آزادی بیشتر به خلاقیت بیشتر می انجامد. برعکس، روشن شده است که محدودیت می تواند در ارائه ایده های خلاقانه مؤثر باشد. این می تواند ناشی از حذف فشار انتخاب از میان گزینه های بی شمار باشد. اگر مجبور شده باشید انبوه صفحه های سفید کاغذ را با نوشته های تان پر کنید، این حس برای تان آشناست!

به نظر نویسنده و بازیگر انگلیسی، جان کلیز (John Cleese)، خلاقیت می تواند چنان گریزپا باشد که برای به دام انداختن آن باید محدودیت خلق کنید: باید محدودیت فضا و سپس محدودیت زمان خلق کنید.

یکی از مثال های جالب در این باره، داستانی است که به ارنست همینگوی نسبت می دهند (البته این موضوع جای بحث دارد). می گویند همینگوی با یکی از دوستانش شرط بست که می تواند تنها با 6 کلمه داستان بنویسد! نتیجه چنین بود:

برای فروش: کفش بچه، کاملا نو!

10. خواب آلودگی می تواند ما را خلاق تر کند

شما را نمی دانم، اما من وقتی دارم از خواب بیدار می شوم بیش از هر زمان دیگری آمادهٔ کارم! زمانی را که در حال بیدارشدن از خواب هستیم، شرایط خواب وبیدار می نامند. این شرایط هم زمان با خروج از خواب رِم (REM) و معمولا با تصاویری روشن از خاتمه رؤیاهای مان همراه است. شرایط رِم زمانی است که بیشترین رؤیابینی در آن رخ می دهد. به همین دلیل، بسیاری از هنرمندها از این زمان خواب وبیداری برای خلق ایده های خلاقانه بهره می برند.

یکی از آدم های مشهوری که از این شرایط برای خلق ایده های خلاقانه یاری می گرفت، سالوادور دالی، نقاش سبک سورئالیسم است. او با قاشقی در دست، روی مبل چرت می زد. بشقابی حلبی را هم کنار مبل، روی زمین می گذاشت. هر وقت به خواب می رفت، قاشق از دستش روی بشقاب می افتاد. او با صدای برخورد قاشق بیدار می شد و تصاویری را که از رؤیاهایش به یاد داشت نقاشی می کرد.

سخن آخر

بی تردید روش های بسیاری برای تقویت خلاقیت وجود دارد. ما نیز همهٔ پژوهش ها در این زمینه را بیان نکردیم. به هرحال، به یادسپاری و عمل به همهٔ این توصیه ها ممکن است ساده نباشد. بهتر است 1 یا 2 مورد را انتخاب کنید و انجام دهید؛ سپس به تدریج، توصیه های دیگر را به فرایند کار و زندگی تان اضافه کنید.