از معضل همیشگی اکران تا چند داستان دیگر در سینمای کرونازده - مجله آزمون اول

به گزارش گروه فرهنگی خبرنگاران، سینمای ایران در سال قبل اگرچه مثل همواره بالا و پایین هایی داشت ولی اتفاق هایی را هم تجربه کرد که در نوع خود بی سابقه بودند. این اتفاق ها نتایجی را دربردارند که شاید کل برنامه ریزی سال جاری سینما را تحت تاثیر قرار دهد، مثل تعطیلی سالن های سینما پس از شیوع ویروس کرونا که وضع اکران پرمشکل سال 98 را بدتر نموده است.

در سالی که گذشت، نبود برنامه ریزی مناسب برای اکران فیلم ها در کنار برخی حادثه های اجتماعی و سیاسی که سینماها را به تعطیلی کشاند، باعث شد ماه های سوخته زیادی برای گیشه 98 سینما ثبت گردد. در این سال شاهد اکرانی در نوروز بودیم که خیلی ها بر این باور بودند نوعی فیلم سوزی در آن رخ داد و سالن های سینما در ماه های بعد روزهای سوت و کوری را تجربه کردند. نتیجه تمام این ها منجر به تصمیم گیری جدی برای برطرف این نواقص در برنامه اکران سالانه شد و شورای عالی اکران آیین نامه ای را تدوین و برای اصناف مربوط فرستاد تا برای جمع بندی نهایی نظرخواهی کند.

این آیین نامه با تغییرات اساسی نسبت به آنچه پیش از آن وجود داشت، به مرحله نهایی تدوین رسید و قرار بود در آخرین روزهای اسفند ابلاغ گردد، اما با شرایطی که این روزها شاهدش هستیم احتمالا باید آن را ملغی دانست.

در این آیین نامه با معین جزئیات و ملاحظاتی قرار بود برای هر فصل، فیلم ها براساس قرعه کشی انتخاب شوند تا اکران عادلانه ای نسبت به گذشته در سینماها رقم بخورد، از جمله اینکه قرار بود در هر نوبت قرعه کشی، سهم فیلم های کودک، کمدی و اجتماعی معین باشد تا یک باره همانند سال قبل چند فیلم کودک یا پرفروش همزمان با هم اکران نشوند، ولی با شیوع ویروس کرونا و تعطیلی تمام سینماها که هنوز هم معین نیست تا چه زمانی ادامه دارد، به احتمال زیاد این آیین نامه دستخوش تغییراتی خواهد شد. همچنین برآورد می گردد که در خوش بینانه ترین حالت، مدیران سینما باید برای اکران عید فطر برنامه ریزی نمایند و البته تازه آن موقع باید دید مردم چقدر برای حضور در سینماها اطمینان خاطر پیدا می نمایند.

اگر از موضوع اکران که قطعا از مهم ترین چالش های سال جاری سینما خواهد بود، بگذریم، به برخی دیگر از اتفاق های مهم سال 98 می گردد اشاره نمود که تاثیر برخی از آن ها در سال جدید به نحوی ادامه خواهد داشت.

شرایط نامعلوم جشنواره جهانی فجر

یکی از این اتفاق ها تغییر دبیر جشنواره جهانی فیلم فجر بود که پس از سه دوره دبیری رضا میرکریمی، حسین انتظامی، رییس سازمان سینمایی، محمدمهدی عسگرپور را به عنوان دبیر این رویداد منصوب کرد؛ رویدادی که به نظر می رسد با توجه به دیر انتخاب شدن دبیرش، تقریبا با کمترین تغییر نسبت به سیاست های قبلی برگزار گردد، اما نکته مهم در این است که با توجه به همه گیری جهانی ویروس کرونا معلوم نیست این جشنواره که قرار بود از 29 فروردین سال جاری برگزار گردد به چه زمانی موکول می گردد و آیا اصلا با این شرایط و شرایط کلی سینما، دوره سی وهشتم این جشنواره برگزار می گردد؟

انتظامی و شفاف سازی های حاشیه دار

حالا که اشاره ای به نام حسین انتظامی شد، بد نیست برای مرور بخشی دیگر از رخدادهای سینمایی سال قبل از فصل بهار شروع کنیم، یعنی زمانی که انتظامی پس از گذشت بیش از پنج ماه از حضور بر مسند مدیریت سینما، به طور رسمی حکم ریاست سازمان سینمایی را از وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گرفت و بعد از آن در فاصله ای کوتاه از صدور حکمش، اولین نشست رسانه ای خود را با اهالی رسانه برگزار کرد؛ نشستی که برخلاف انتظار خیلی بی حاشیه و بدون هیچ سخن و تیتر مهم و جنجالی به انتها رسید. گرچه به زعم عده ای چنین جلسه ای چندان هم دور از انتظار نبود چون انتظامی قبلا آشنایی خاصی با سینما نداشته، این در حالی است که برخی سینمایی ها می گویند او خودش به این مسئله اذعان می نماید و بیشتر قصد مدیریت سینما را با تکیه بر حضور صنف و نظر جمعی سینماگران دارد. با این حال این روزهای کرونایی را می توان مهم ترین چالش دوران مدیریت او بر سینما دانست تا شاید با تصمیم گیری و حمایت او آسیب کمتری به سینما وارد گردد.

انتظامی در این حضور یک سال و نیمه خود در سینما بر تدوین آیین نامه و دستورالعمل و شفاف سازی بیش از هر چیزی تاکید داشته و شفاف سازی های سازمان سینمایی نه تنها در کل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بلکه در تمام دولت می تواند یک نمونه باشد که در مقایسه با دیگر دستگاه ها نسبتا پیش رو و از نظر تعداد بخش ها بیشتر بوده است.

البته این شفاف سازی ها گاهی حاشیه ساز هم بوده که مثلا به گزارش های بنیاد سینمایی فارابی یا خرج های صورت گرفته برای جشنواره فیلم کودک و نوجوان می توان اشاره نمود و هزینه های صرف شده در برخی موارد مثل سفرهایی که در بخش بین الملل صورت گرفته، ابهام و پرسش هایی را در رسانه های سینمایی ایجاد کرد. در این بین ادغام یا انحلال برخی موسسه های زیرمجموعه سازمان سینمایی در راستای کوچک سازی نیز حاشیه هایی به دنبال داشت، مثل موسسه رسانه های تصویری که بعد از 26 سال تعطیل شد.

فصل تغییر مدیران

حضور انتظامی در سازمان سینمایی با تغییرات ساختاری و مدیریتی نیز همراه بود. به طوری که با یکی شدن شوراهای ساخت و نمایش در دو بخش مجزا برای آثار سینمایی و غیرسینمایی مهم ترین معاون این سازمان هم تغییر کرد. به این ترتیب ابراهیم داروغه زاده از معاونت نظارت و ارزشیابی سازمان سینمایی رفت و محمدمهدی طباطبایی نژاد از مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی به جای او نشست. در مرکز گسترش هم محمد حمیدی مقدم مدیرعامل شد و جشنواره سیزدهم سینما حقیقت را با رویکردی متفاوت و تمرکز بیشتر بر مخاطب تخصصی برگزار کرد.

از دیگر تغییرات مدیریتی مهم سینما در سال گذشته انتها سرپرستی لادن طاهری بر موزه سینما بود که در کنار مدیریت فیلمخانه ملی ایران، امور مربوط به این موزه را هم پیگیری می کرد، اما در شرایطی که انتظار برخی بر این بود که با توجه به قرابت کار موزه و فیلمخانه، لادن طاهری حکم مدیریت آنجا را نیز بگیرد، انتظامی برای مهران عباسی انارکی حکم مدیرعاملی موزه را زد تا انتقادها به عدم انتخاب یک مدیر متخصص و مرتبط با مکانی مثل موزه سینما که از گذشته مطرح بود، همچنان ادامه داشته باشد.

جشنواره جنجالی فیلم فجر

در این بین یکی از احکام انتظامی که بدون تغییر باقی ماند، دبیری جشنواره فیلم فجر بود و ابراهیم داروغه زاده برای سومین سال پیاپی دبیر این رویداد سینمایی که خیلی ها آن را مهم ترین رویداد هنری کشور می دانند، برعهده گرفت. البته او در این دوره با چالش های زیادی روبرو شد و یکی از پرحاشیه ترین جشنواره های فیلم فجر را در طول 38 دوره برگزار کرد.

حاشیه های این جشنواره از موج انصراف برخی هنرمندان از جشنواره های هنری دهه فجر و در سینما در پی وقوع برخی حوادثی که در طول چند ماه قبل از برگزاری جشنواره شروع شده بود و با انصراف مسعود کیمیایی از شرکت در این رویداد شروع شد. اگرچه تهیه نماینده فیلم کیمیایی یعنی خون شد، خیلی سریع گفت که فقط کارگردان از جشنواره انصراف داده و فیلم حتما نمایش داده خواهد شد، اما این موج ادامه داشت و برخی دیگر از هنرمندان هم در پیغام هایی گفتند که در جشنواره فیلم فجر شرکت نمی نمایند و فارغ از اینکه برخی از این افراد اصلا اثری در جشنواره نداشتند، حاشیه ها و اظهارنظرهای مختلف وقتی به اوج رسید که شهاب حسینی از آن سوی مرزها انصراف از جشنواره را کاری غیرمنطقی دانست و همکارانش را دعوت کرد که جای خود را برای حضور غیرخودی ها خالی ننمایند. اما همین اظهارنظر مجازی برای او تبعات عجیبی داشت و کاربرانی که صفحه شخصی او را دنبال می کردند به انتقاد تند از او و بعضا هتاکی هایی پرداختند که نتیجه اش صحبت های همراه با عصبانیت او در نشست فیلم شین در جشنواره شد.

او که با مطرح کردن اعتقاد و انتقادش درباره تمام اتفاقات سیاسی و اجتماعی ای که در چند ماه قبل جشنواره اتفاق افتاده بود و نیز دلیل تاکیدش بر شرکت در جشنواره و تحریم نکردن آن، نظر افراد زیادی را با خود تقریبا همراه نموده بود، با تکرار صحبت هایی غیرمستقیم و انتقادی از مسعود کیمیایی و انصرافش از جشنواره موج تازه ای را علیه خود ایجاد کرد که تا چند روز ادامه داشت.

به جز نشست پرتنش شهاب حسینی که در نیمه های شب در پردیس ملت برگزار گردید، ابراهیم حاتمی کیا هم نشست فیلم خروج را جنجالی کرد تا او هم که با توپ پر به نشست آمده بود، به بحث و جدل با برخی خبرنگاران بپردازد. گرچه مهم ترین اتفاق این نشست و یکی از قابل تامل ترین اتفاق های جشنواره خداحافظی فرامرز قریبیان، بازیگر فیلم خروج از سینما بود که طبق گفته خودش این تصمیم، یکی از تبعات اتفاق های حاشیه ای جشنواره چند سال قبل و افشاگری او در تغییر رای داروان بود.

این چند موردی که اشاره شد، تنها حاشیه های جشنواره فجر سال گذشته نبودند چرا که با وجود کوشش دبیر جشنواره برای همراهی حداکثری هنرمندان در جشنواره فیلم فجر که در مقایسه با دیگر رویدادهای فجر موفقیت آمیزتر هم بود، باید به مراسم اختتامیه اشاره نمود که به تنهایی به اندازه تمام جشنواره حاشیه به همراه داشت.

جدا از شلوغی و هجوم بیش از حد مهمانانی که آخر هم معین نشد از کجا کارت شرکت در این مراسم را گرفته بودند، نیامدن هیچ کدام از عوامل فیلم روز صفر آن هم با علم به اینکه چند جایزه برنده شده اند، بحث برانگیزترین اتفاق اختتامیه جشنواره سی وهشتم بود که دبیرش آن را بی سابقه و تاسف بار دانست. بعد از آن هم نظر هیات داوران در چند مورد حاشیه ساز شد از جمله نامزد نکردن جواد عزتی برای بهترین بازیگر نقش اول مرد و جایزه ندادن به او. این ماجرا به اختلاف یکی از داوران با این بازیگر گره خورد که تا مدت ها پس از انتها جشنواره بحث درباره آن داغ بود.

زخم ماندگار خانه پدری و قاچاق چند فیلم

اما از این ها که بگذریم اتفاق هایی هم در سال گذشته به طور معین درباره چند فیلم رخ دادند، از جمله فیلم خانه پدری کیانوش عیاری که بالاخره پس از 10 سال با اعمال اصلاحاتی برای کم کردن خشونت فیلم در یکی دو سکانس از اول آبان ماه سال 98 روی پرده سینماها رفت. این فیلم پس از پنج روز اکران توقیف شد تا باز هم اصلاح گردد و از 22 آبان به سینماها برگردد، اما ناآرامی های چند روزه آبان که سبب تعطیلی سینماها نیز شده بود، دامن خانه پدری را هم گرفت و در نهایت این فیلم از 22 آبان تا 13 آذر مجوز اکران محدود گرفت و دوباره و برای همواره به صندوق توقیفی ها برگشت. این فیلم که در این مدت کوتاه فقط حدود یک و نیم میلیارد تومان فروش داشت و حدود 100 هزار نفر آن را در تهران تماشا کردند، در آخر از شبکه های ماهواره ای درآورد و پخش قاچاق آن کارگردانش را بیش از پیش متاسف کرد.

اما این تنها فیلمی نبود که نسخه غیرمجاز آن عرضه شد، چون در طول کمتر از سه چهار ماه چند فیلم سینمایی دیگر یعنی رحمان 1400، متری شیش و نیم، شبی که ماه کامل شد و سرخپوست هم به طور غیر مجاز عرضه شدند تا رکوردی از فیلم های روز قاچاق شده در سال 98 رقم برخورد. البته به این فیلم ها رستاخیز توقیفی را هم باید افزود که در برخی سایت ها نسخه هایی از آن منتشر شد، اما با پیگیری های صورت گرفته نسبت به بسته شدن سایت ها اقدام شد.

یکی دیگر از فیلم های سینمایی که نه بخاطر توقیف و نه بخاطر قاچاق، اسمش بر سر زبان ها افتاد، مست عشق حسن فتحی بود که اول با انتشار خبرهایی از حضور شهاب حسینی و پارسا پیروزفر در نقش های شمس تبریزی و مولانا سر و صدا به پا کرد، اما بعد از گذشت مدتی فضای مثبت رسانه ای این فیلم تغییر کرد و با واکنش برخی مراجع که معتقد بودند چنین فیلمی سبب رواج فرقه صوفیه می گردد و به همین دلیل ساخت آن را شرعی ندانسته یا حرام گفتند، حاشیه هایی ایجاد شد. در نهایت برخلاف اینکه تصور می شد شاید از این فیلم که چند بازیگر سرشناس ترک هم دارد، در جشنواره فجر رونمایی گردد، اعلام شد که مجوزی از سازمان سینمایی برای فراوری این فیلم گرفته نشده است.

خانه سینما و کمتر از دو ماه تا انتخاب هیات مدیره جدید

و در آخر به یکی دیگر از مواردی که درباره سینمای سال 98 به آن اشاره می گردد، خانه سینماست که از همان ابتدای سال موضوع عیدی اعضای خانه سینما برای مدتی طولانی بحث ها و شایعاتی را پیش آورد، بحث هایی که کم و بیش سال جاری هم به شکلی دیگر مطرح شده است. سال قبل گزارش هایی در انتقاد از نحوه توزیع عیدی یک میلیاردی خانه سینما منتشر شد که با واکنش همایون اسعدیان، رییس هیات مدیره خانه سینما همراه شد. او برخی حرف های حاشیه ای از جمله اختلاس 800 میلیونی هیات مدیره از این یک میلیارد تومان را تعجب آور و نشدنی دانست و شرح داد که همه چیز در خانه سینما شفاف است و برای توزیع عیدی اولویت با نیازمندان از کارافتادگان سینما بوده است. این رویه گویا سال جاری هم برای توزیع عیدی اعضای خانه سینما ادامه داشته است.

هیات مدیره فعلی خانه سینما براساس تصمیم مجمع عمومی خانه سینما که 28 مردادماه سال گذشته با حضور تمام صنف ها برگزار گردیده بود، به مدت 9 ماه ابقا شد و این مهلت اردیبهشت ماه سال جاری انتها می یابد و باید هیات مدیره جدیدی انتخاب گردد.

آنچه در این گزارش به آن پرداخته شد، علاوه بر مروری اجمالی بر برخی اتفاق های مهم سال 98، بهانه ای بود تا ابراز امیدواری گردد که با تمام آنچه در سال گذشته سینمای ایران تجربه کرد، سال جدید تصمیم های بهتری برای سینمای ایران گرفته گردد؛ سینمایی که همانند کل جامعه روزهایی ناخوشایند را بخاطر شیوع ویروس کرونا تجربه می نماید و ضروری است در کنار برنامه ریزی برای نمایش فیلم ها پس از بازگشایی سینماها و تامین شرایطی ایمن برای مردم جهت حضور در سالن های سینمایی، برای شاغلان سینما بویژه آن هایی که روزانه دستمزد می گرفتند هم فکری گردد، بویژه انکه خبرهایی از تعدیل پرسنل برخی سالن های سینما شنیده می گردد که اگرچه صحت آن هنوز معین نیست، اما تمام این اتفاق ها بار دیگر ضرورت پیگیری جدی و اساسی اجرایی شدن طرح امنیت شغلی را گوشزد می نماید تا یک بار برای همواره، شرایط سینماگران برای ایام بیکاری و تعطیلی معلوم باشد.