بازتاب تاریخ در خیال پردازی های ژول ورن - مجله آزمون اول

جواد نوائیان رودسری| نام ژول ورن نه فقط برای علاقه مندان به رمان های علمی- تخیلی، بلکه برای تمام دوستداران کتاب و حتی آثار سینمایی نیز، شناخته شده و مشهور است؛ متولد هشتم فوریه 1828 (18 بهمن 1206) در نانت فرانسه؛ دانشجوی حقوق دانشگاه پاریس؛ دوست صمیمی الکساندر دوما و نویسنده ای که برای خیالاتش هیچ مرزی وجود نداشت.

خالق آثار ماندگاری مانند سفر به مرکز زمین، دور جهان در هشتاد روز، پنج هفته در بالون، 20 هزار فرسنگ زیر دریا، میشل استروگف و ماتیاس ساندورف. تردیدی نیست که قوه تخیل قوی و ذهن خلاق ورن نقش مهمی در شکل دریافت رمان های خواندنی او داشت.

اما اگر با دقت محتوای این آثار را با رویداد های تاریخی همزمان با خلق آن ها تطبیق دهیم، درمی یابیم که این نویسنده نامدار، خیال پردازی خود را زیر سایه مصائب سنگینی که بر کشورش وارد آمده بود، پر و بال داد و در نوشته هایش کوشید تا مردم سرزمینش را به سوی جهانیی جدید راهنمایی کند؛ جهانیی که در آن، به مدد فناوری های نوین، اقتداری دوباره برای فرانسه مصیبت زده رقم می خورد.

تلاقی خیال پردازی با عصر نکبت فرانسه

دورانی که ژول ورن به نگارش کتاب هایش دست زد، یعنی نیمه دوم قرن نوزدهم میلادی (1229 تا 1279 خورشیدی)، عصر تحقیر فرانسه در عرصه بین المللی بود. این کشور پس از عصر طلایی ناپلئون، نتوانست از زیر بار مصائب ناشی از کشورگشایی های وی کمر راست کند.

همزمان حریفی قَدَر در مرز های شرقی فرانسه ظهور کرد؛ امپراتوری پروس که با سیاست های بیسمارک، خیلی زود به امپراتوری آلمان تبدیل شد؛ کشوری که به دلیل عقب افتادن در عرصه استعمارگری، می کوشید به قدرت اول فناوری و تسلیحات نظامی در اروپا تبدیل گردد.

نتیجه برنامه های بیسمارک که در تاریخ با عنوان صدراعظم آهنین شناخته می گردد، اقتدار نظامی این کشور در قلب اروپا بود. فرانسه خیلی زود در برابر قدرت آلمان زانو زد؛ بیسمارک پس از اتحاد با امپراتوری های اتریش و روسیه، دستور داد نیرو های آلمانی دو ایالت مهم آلزاس و لورن را که متعلق به فرانسه بود، تصاحب نمایند؛ فرجام این اقدام، انعقاد قرارداد فرانکفورت در سال 1871 (1250 خورشیدی) و جدایی این دو ایالت از فرانسه بود؛ آلمانی ها به پشت دروازه های پاریس رسیدند و ناپلئون سوم، امپراتور وقت فرانسه از کشور گریخت تا جمهوری سوم شروع گردد. این شرایط برای فرانسوی ها که به وطن پرستی و ناسیونالیست بودن مشهور هستند، غیرقابل تحمل بود.

از این تاریخ، تا شروع جنگ جهانی اول، یعنی سال 1914 (1293 خورشیدی)، دورانی شروع می گردد که به دوران صلح مسلح مشهور است؛ عصری که در آن کشور های اروپایی در همان حال که به انعقاد قرارداد های دوجانبه و چندجانبه صلح تن در داده اند، به صورت مخفی و آشکار به دنبال کسب فناوری های فراوری سلاح و تقویت ارتش های خود هستند؛ مطالعات گسترده جغرافیایی و تاریخی با هدف گسترش قدرت و فعالیت های استعماری در دستور کار قرار می گیرد و همه نخبگان در کشور های اروپایی می کوشند تا نظر دولت متبوعشان را در این عرصه تامین نمایند.

بازتاب تاریخ در تخیل

درست در همین برهه تاریخی بود که آثار خواندنی ورن نوشته شدند. احتیاج فرانسه به نیروی دریایی قوی و غلبه بر قدرت بریتانیا، در تخیلات نویسنده عظیم، به صورت 20 هزار فرسنگ زیر دریا ظهور کرد.

میشل استروگف که پنج سال پس از امضای قرارداد فرانکفورت، در 1876 (1255 خورشیدی) نوشته شد، در واقع طعنه ای به هم پیمانی تزار با آلمان برای ضربه زدن به غرور ملی فرانسه بود. دور جهان در 80 روز که در 1873 (1252 خورشیدی) به رشته تحریر درآمد، بیش از آن که بخواهد خواننده فرانسوی را غرق در دریای توهمات ورن کند، به دنبال نشان دادن نفوذ بریتانیا در سراسر جهان و راه چاره هایی است که می تواند برای فرانسه شکست خورده، مفید باشد.

او درست یک سال بعد از انعقاد قرارداد فرانکفورت، ماجرا های آفریقا را نوشت؛ داستانی که در واقع به مردم فرانسه می گفت: انگلیسی ها در قاره سیاه همه کاره هستند و خبری از اقتدار پیشین فرانسوی ها نیست. ژول ورن حتی به تحلیل شورش هایی که در مستعمرات بریتانیا اتفاق می افتاد هم، می پرداخت. او عوامل وقوع آن ها را آشکار می کرد و درواقع به دنبال طراحی نقشه راه فرانسه برای غلبه بر رقبای اروپایی بود.

ردپایی از ایران در آثار ژول ورن

سفر به ماه و پنج هفته در بالون که پیش از انعقاد قرارداد فرانکفورت و در دوران هرج و مرج فرانسه، قبل از ورود به جنگ نوشته شده اند، در واقع ایده های جدید ورن برای اقتدارطلبی در فضا های جدید را نشان می دهند. او حتی، در کتاب هایش جغرافیا را به خدمت می گیرد تا راه چاره های مدنظر خود را بهتر ترسیم کند.

در رمان زیبای فاتح آسمان ها، ورن حتی به سراغ ایران هم آمده است؛ توصیف موقعیت های جغرافیایی، توجه به مناطق مهمی مانند دشت لوت و کوه های زاگرس برای عبور به سمت شرق و هندوستان، رویایی بود که قبل از ژول ورن، ناپلئون نیز در سر می پروراند، اما از راه زمینی و دریایی پیروز به انجام آن نشده بود. به همین دلیل، نویسنده خیال پرداز فرانسوی، راه هوا را به جای جهت زمینی در رمان خود پیشنهاد کرد.

هرچند بسیاری از تخیلات ژول ورن در دوران خودش قابل تحقق نبود، اما نوشته های او، بازتابی تمام عیار از رویداد های تاریخی معاصر وی را در خود جا داده است. ژول ورن که در سال 1886 (1256 خورشیدی)، با تیراندازی خواهرزاده ناقص العقلش از یک پا فلج شده بود، انتها در 24 مارس 1905 (چهارم فروردین سال 1284)، بر اثر عوارض ناشی از بیماری دیابت، در امیان فرانسه درگذشت.

منبع: روزنامه خراسان

گروه ساختمانی آبان: گروه ساختمانی آبان: بازسازی ساختمان و تعمیرات جزئی و کلی و طراحی ویلا و فضای سبز و روف گاردن، طراحی الاچیق، فروش درب های ضد سرقت را از ما بخواهید.