بحران آب در راه است؟ - مجله آزمون اول

به گزارش شرق؛ قطعی های مداوم برق این روز ها در ایران، گرمای شدیدتر نسبت به سال های گذشته، مسائل زیست محیطی، نبود آب شرب در بسیاری از روستا ها و ده ها مشکل دیگر اگرچه بخشی از مصائب خشک سالی است، اما کارشناسان می گویند عمق فاجعه احتمالی فراتر از این مسائل است؛ تحلیلگران این حوزه معتقدند آینده جهان یا دست کم منطقه خاورمیانه را آب رقم خواهد زد و اگر ایران با برنامه جدی و دقیق پیش نرود، با بحران های بی سابقه روبه رو خواهد شد. شرایط امروز ایران درباره آب چگونه است و چه برنامه و سیاست هایی در دست اجرا است؟

خشک سالی و رفتار های غیرنرمال اقلیمی

همین دیروز مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب کشور از خشک سالی بی سابقه در نیم قرن اخیر گفت و در شرح اظهار کرد: شاهد رفتار های غیرنرمال اقلیمی هستیم، به طوری که در همین هفته در بخش زیادی از منطقه ها به صورت غیرنرمال درجه حرارت بسیار افزایش یافت که این باعث ازدست رفتن منابع آبی کشور می شود.

حمیدرضا جانباز در مراسم افتتاح پروژه های آب رسانی با بیان اینکه در مدت یک سال با همکاری ستاد اجرائی فرمان امام و بنیاد برکت، پروژه های قابل توجهی را به بهره برداری رساندیم که نتیجه آن بهره مندی مردم از آب شُرب در منطقه ها کمتر پیشرفته بود، اظهار کرد: فصل مشترکی که با بنیاد برکت شروع کردیم خارج از تمام قواعد بوروکراتیک بوده و باعث شده است با سرعت بیشتری پروژه ها را پیش ببریم.

او با اشاره به پروژه آب رسانی به 500 روستا که سال گذشته عملیات آن شروع شد، گفت: ستاد اجرائی فرمان امام با اسم اهرمی برای سرعت بخشی به این پروژه ها بود و اگر این همکاری بین وزارت نیرو و ستاد اجرائی فرمان امام وجود نداشت، با اتکا به قواعد اداری دولت نمی توانست این پروژه ها اجرائی شوند. مدیرعامل آبفا با بیان اینکه 400 پروژه آب رسانی از 500 پروژه تعریف شده به خاتمه رسیده اند و مراحل اجرائی آن ها به انتها رسید، اعلام کرد: صد پروژه دیگر هم در دست اقدام و اجرا است.

جانباز اضافه نمود: در برنامه عقد تفاهم نامه امروز با ستاد اجرائی فرمان امام، آب رسانی به 500 روستای دیگر را هدف گذاری نموده ایم. او تأکید کرد: باید به این موضوع توجه داشته باشیم که سال جاری در 50 سال گذشته کمترین اندازه بارش را داشتیم و خشک ترین سال در نیم قرن گذشته را تجربه می کنیم.

مدیرعامل آبفا یادآور شد: بعلاوه شاهد رفتار های غیرنرمال اقلیمی هستیم، به طوری که در همین هفته در بخش زیادی از منطقه ها به صورت غیرنرمال درجه حرارت بسیار افزایش یافت که این باعث ازدست رفتن منابع آبی کشور می شود. جانباز اضافه نمود: ازاین رو تقاضا می کنیم ستاد اجرائی فرمان امام و بنیاد برکت در بخش ناوگان سیار آب رسانی به ما یاری نمایند تا سرعت آب رسانی ها افزایش پیدا کند.

آب پشت سد ها 27 درصد کاهش یافت

اطلاعات تازه شرکت مدیریت منابع آب ایران هم می گوید که حجم آب موجود در مخازن سد های کشور از ابتدای سال آبی جاری تا هفتم خرداد 1400 با کاهش 27 درصدی همراه است. براساس اطلاعات شرکت مدیریت منابع آب ایران، آنالیز ها نشان می دهد از ابتدای سال آبی جاری (ابتدای مهر ماه 99) تا هفتم خردادماه سال جاری، 28 میلیارد و 81 میلیون مترمکعب آب در مخازن سد های کشور ذخیره شده است.

ذخیره آبی در همین بازه زمانی در سال آبی گذشته (مهرماه 98 تا آخر شهریور 99) 39 میلیارد و 68 میلیون متر مکعب بوده است. کل ورودی آب به مخازن سد ها از ابتدای سال آبی جاری تا هفتم خرداد، 25 میلیارد و 29 میلیون متر مکعب است، اما در سال آبی گذشته این اندازه 47 میلیارد و 58 میلیون مترمکعب بوده که نشان از کاهش 47 درصدی دارد. اندازه خروجی آب از سد ها هم از ابتدای سال آبی جاری تا هفتم خرداد به رقم 23 میلیارد و63 میلیون متر مکعب رسید.

درحالی که در سال آبی قبل از آن در همین بازه زمانی اندازه خروجی آب از سد ها 36 میلیارد و 46 میلیون متر مکعب بوده که کاهش 35درصدی را نشان می دهد. اکنون درصد پُرشدگی آب سد های کشور به 57 درصد رسیده است. ظرفیت کل سد های کشور 50 میلیارد و 500 میلیون متر مکعب است. شرایط موجودی آب سد ها درحالی با کاهش همراه شده که سازمان هواشناسی کشور روز های گرم و بدون باران را تا انتها هفته برای بیشتر منطقه ها کشور به جز استان های ساحلی خزر (گیلان، مازندران، گلستان) و اردبیل پیش بینی نموده است.

هشدار بحران شوری آب و خاک با کاهش بارش ها

یکی دیگر از نگرانی ها درباره آینده ایران، احتمال شوری آب و خاک با کاهش بارش ها است که دراین باره مدیرکل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری با اشاره به اینکه شورشدن آب و خاک از پیامد های جدی خشک سالی است، گفته است: با انجام بعضی اقدامات میان مدت و بلندمدت می توان خسارات کم بارشی را کاهش داد.

هوشنگ جزی که با ایسنا سخن می گفت، با اشاره به اینکه کشور ما در منطقه خشک و نیمه خشک واقع شده است و در کنار این موضوع تغییرات اقلیم هم سبب تغییر نظام بارشی در ایران شده است، اظهار کرد: این تغییر نظام بارش هم الگوی بارش ها و پراکنش آن ها را تغییر داده است هم شدت آن را. برای مثال در سال های اخیر در نقاطی از کشور مانند منطقه ها خشک و کویری با سیل روبرو بوده ایم که پیش از این سابقه نداشته است.

او در ادامه با بیان اینکه در ایران دو پدیده سیل و خشک سالی همیشه در کنار یکدیگر قرار می گیرند، توضیح داد: زمانی که در دوره خشک سالی قرار می گیریم، پوشش گیاهی در کشور به سرعت از بین می رود و در پی آن رگبار ها سبب شسته شدن خاک، تشدید فرسایش آن و وقوع سیل می شوند.

جزی اضافه نمود: ازاین رو احتیاج است که اقداماتی جدی برای حفاظت از خاک در کشور انجام شود. درواقع حفاظت از خاک یکی از راه حل های کاهش خسارات هم در دوران خشک سالی و هم در زمان سیلاب است. مدیرکل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری گفت: دومین راه حلی که می تواند خسارات خشک سالی را کاهش دهد، افزایش آب قنوات، چاه ها و چشمه ها و نفوذ آب به زیرزمین با اجرای اقدامات آبخیزداری است. درحال حاضر ما حوضه های آبخیز بحرانی در کشور از نظر وقوع سیل را می شناسیم. اجرای پروژه های آبخیزداری در این نقاط یاری می نماید که بارش های رگباری به سرعت تبدیل به سیل نشوند و از بین نروند.

او با اشاره به اینکه آبخیزداری یاری می نماید که زمان لازم برای نفوذ آب به درون خاک و سفره های آب زیرزمینی فراهم باشد، اظهار کرد: اقدامات آبخیزداری در بعضی منطقه ها سبب شده است که دبی قنوات تا 10 برابر افزایش پیدا کند. در چنین شرایطی آبخیزداری تاب آوری مردم، حوضه های آبخیز و کشاورزان را در شرایط خشک سالی افزایش می دهد. جزی در ادامه با تأکید بر اینکه اصلاح الگوی کشت در کشور ازجمله اقداماتی است که باید برای مدیریت منابع آب به طور ویژه ای به آن توجه شود، توضیح داد: متأسفانه الگوی کشت در کشور ما و بهره برداری از آب برای کشاورزی در شرایط پربارشی و کم بارشی یکسان است و در خشک سالی ها هم اقدام به کشت های آب بر می کنیم، این در حالی است که باید برای توزیع آب متناسب با شرایط حوضه آبخیز عمل کنیم.

به گفته مدیرکل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری ما باید در کشور با توجه به پیش بینی های سازمان هواشناسی و الگوی بارش ها با کشاورزان توافق و یک برنامه مدیریت مصرف پویا در نظام بهره برداری آب تدوین کنیم. حتی در گذشته و در دانش بومی ما هم این اتفاق می افتاد و میرآب ها در گذشته آب را متناسب با حجم بارش ها و احتیاج های موجود توزیع می کردند. با توجه به شرایط کنونی کشور احتیاج است که چنین نظامی را به صورت منطقه ای در ایران اجرائی کنیم.

او در بخش دیگری از صحبت های خود با بیان اینکه ازجمله مسائل خشک سالی می توان به شورشدن آب و خاک اشاره نمود، گفت: زمانی که بارش اتفاق می افتد، خاک شست وشو می شود و املاح آن به طبقات زیرین نفوذ می نمایند، اما در زمان خشک سالی به علت شست وشوی خاک دیگر اتفاق نمی افتد، نمک و شوری خاک به سطح زمین بازمی شود.

جزی ادامه داد: از سویی دیگر در دوره های خشک سالی بهره برداری از آب چاه ها افزایش می یابد و سفره های آب شور بلافاصله جایگزین آب شیرین می شوند. ازاین رو شورشدن آب هم از دیگر پیامد های خشک سالی و اضافه برداشت ها است. مدیرکل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری گفت: مسئله شورشدن خاک بیشتر روی اراضی کشاورزی و محصولات آن تأثیرگذار است و ممکن است که سبب ازدست رفتن محصولات کشاورزی یا زمین شود.

اختصاص 3220 میلیارد تومان برای کاهش تنش آبی

جدی ترشدن مسائل ناشی از خشک سالی حالا منجر به واکنش مقامات مختلف هم شده است. همین دیروز معاون وزیر کشور و رئیس سازمان مدیریت بحران دراین باره گفت: سه هزار و 220 میلیارد تومان اعتبار برای کاهش تنش آبی ناشی از کمبود بارش ها و خشک سالی پیش رو در کشور اختصاص یافته است.

اسماعیل نجار در ستاد پیشگیری، هماهنگی فرماندهی عملیات پاسخ به بحران استان مرکزی در اراک اضافه نمود: طرح های مربوط به این مهم تعریف و لیست استان ها دریافت شده و در نشست تخصصی کارشناسان مورد آنالیز قرار گرفته است. او اظهار کرد: آنچه سال جاری کشور با آن روبرو است، خشک سالی بی سابقه ای در 50 سال اخیر است و کشور با کاهش شدید بارندگی و تغییرات اقلیمی روبرو است. رئیس سازمان مدیریت بحران گفت: کاهش بارندگی و خشک سالی برای کشاورزی، محیط زیست، حیات وحش، جنگل و مراتع، گردوغبار، خشکی تالاب و بخش آشامیدنی معضلات جدی به وجود می آورد.

نجار اضافه نمود: متأسفانه در کشور در زمینه پیشگیری از حوادث طبیعی و غیرطبیعی باور جدی وجود ندارد و 20 هزار میلیارد تومان در سیل بهار سال 98 اعتبار هزینه شد و در زلزله سرپل ذهاب هم دولت 13 هزار میلیارد تومان هزینه متقبل شد. او اظهار کرد: سال 98 طبق قانون پنج هزار و 480 میلیارد تومان اعتبار برای مقوله پیشگیری اعتبار پیشنهاد شد که سازمان برنامه وبودجه 300 میلیارد تومان را پذیرفت و سال گذشته هم هفت هزار و 500 میلیارد تومان پیشنهاد شد که سازمان برنامه وبودجه 600 میلیارد تومان اختصاص داد.

معاون وزیر کشور گفت: خشک سالی در بخش کشاورزی برای بهره برداران مسائل عدیده ای را به وجود آورده است و دولت برای جبران بخشی از این خسارت به صندوق بیمه محصولات کشاورزی سه هزار و 380 میلیارد تومان اعتبار داده است. نجار اضافه نمود: دولت دو هزار میلیارد تومان برای امهال تسهیلات کشاورزان در اجرای بند خ ماده 33 برنامه ششم توسعه اعتبار پیش بینی نموده است و بعلاوه سازمان برنامه وبودجه با پیشنهاد سه هزار میلیارد تومان تسهیلات مقرون به صرفه قیمت و یک هزار و 500 میلیارد تومان برای اجرای طرح های کشاورزی موافقت نموده است.