سفر به گذشته در قرنطینه - مجله آزمون اول

به گزارش خبرنگاران، روزنامه شهروند نوشت: از نخستین باری که خمیر را با دستانش ورز داد و بعد هم یاد گرفت چطور نان را باید برای گذاشتن در تنور آماده کند، 15 سال می گذرد. میترا زمانی که برای دیدن خانواده مادری اش به روستایی در اطراف همدان رفته بود، برای نخستین بار نان پختن را از نزدیک دید. نه پیش از آن و نه 15 سال بعد از آن هیچ وقت به این فکر نکرده بود که می شود در خانه نان پخت، شیرینی آماده کرد، سبزی کاشت، با وسایل قدیمی، وسایل نو درست کرد، کارهای جدید از اعضای خانه یاد گرفت و با جدیت و دقت بیشتری گذر روزها را حس کرد. او ازجمله کسانی است که دو ماه گذشته اش در قرنطینه به انجام کارهای جدیدی گذشته که جدید نبودند. تا به حال پخت پنج نوع مختلف نان را تجربه کرده و می گوید احتمالا در روزهای بعد از بیماری که خرید نان بدون استرس است هم نان پختن را ادامه خواهد داد. او دوستان و خانواده اش را هم ترغیب کرده تا در این شرایط کارهایی از این دست تجربه کنند و البته دیده خلاقیت ها در این دوران کم نبوده است: پدر یکی از دوستانم آغاز کرد به یاد دریافت خیاطی. برادر دوست دیگرم هم که هیچ وقت تا به حال آشپزی نکرده بود، حالا با جدیت آشپزی می کند و این کار را راهی برای گذر روزها و شرایط سخت فعلی می داند.

نان پختن اما برای جمشید و لیلی در این مدت خیلی جدی شده است. آنها در یک ماه گذشته هیچ وعده غذایی را بدون آن که خودشان نانش را درست کرده باشند، نخورده اند. دستور پخت های مختلف تهیه و از قدیمی ها هم پرس وجو کرده اند تا بتوانند نان بهتری درست کنند. روزهای اول از ترس کرونا و این که ممکن است نانوا و نانش آلوده باشد، دست به کار درست کردن شدند اما بعد از چند هفته این کار برایشان لذت بخش شد و حالا جزیی از کارهای روزانه شده و هفته ای چندبار خمیر آماده می کنند. لیلی می گوید انگار برای اولین بار است که بوی نان را فهمیده و این یکی از تجربه های خوب قرنطینه است.

بعد از شیوع کرونا یکی از دغدغه ها خرید نان شد؛ تا جایی که بسیاری از پزشکان درباره امکان ابتلا از این طریق صحبت کردند و انجمن علمی - پزشکی هم با انتشار شیوه نامه ای برای رعایت اصول بهداشتی و خرید نان سعی کرد کمی از نگرانی های مردمی که نان جزیی از وعده های هر روزه غذایشان است، کم کند.

چند سال پیش سازمان غذا و دارو درباره میزان مصرف نان در کشور تحقیقی کرد که نشان می داد مصرف سرانه نان در ایران با حدود 320 گرم در روز معادل 117 کیلوگرم در سال است؛ در حالی که کشورهای عضو اتحادیه اروپا، مصرفی به مراتب پایین تر دارند و به استناد آمارهای سازمان غذا و دارو، مصرف نان در این کشورها، سالانه 50 کیلوگرم گزارش شده است؛ این یعنی مصرف نان در ایران دو برابر کشورهای اتحادیه اروپا و چیزی حدود 234 درصد بیشتر است.

این علاقه و مصرف همیشه و در طول تاریخ هم وجود داشته و حتی بارها کمبودش باعث شورش و درگیری شده است. نمونه اش احتکار گندم در زمان ناصری است که قیمت نان را بالا برد و تا اواخر حکومت این سلسله، اعتراض مردم به کمبود و گرانی نان ادامه داشت یا بلوای نان در سال 1321 که آثار طولانی مدتی در جامعه ایران بر جا گذاشت.

ماجرای فعلی نان اما نه ماجرای کمبود و قحطی بلکه ترس از ویروس و قرنطینه است. ترسی که آدم ها را به خانه آورده و در این دوران خانه نشینی آنها را به کارهای خانگی که فراموش کرده بودند، بازگردانده است. آنها حالا تعمیرات خانه را خودشان انجام می دهند. اگر بتوانند سبزی و صیفی می کارند، برای خودشان لباس می دوزند و البته نان می پزند.

نان پختن؛ نان بودن

کارهایی که روزها و هفته ها و حتی سال ها برای بسیاری خاطره شده بود، حالا از خورجین درآمده اند؛ با جدیت و علاقه و هر روزه اجرا می شوند و برای بسیاری قرار است این فضا تا پایان دوران قرنطینه با همین اشتیاق ادامه داشته باشد. نمونه اش امیلیا نرسیسیانس، مردم شناس و استادیار دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران است که می گوید از آغاز قرنطینه هر روز و در هر وعده آشپزی می کند و این کار برایش بعد از مدت ها حس خوبی داشته است: وقت آزادی که همیشه به دنبالش بودم پیدا شده و چه چیزی جذاب تر از آشپزی.

او به شهروند می گوید زنان و مردانی که حالا کنار یکدیگر در خانه هایشان مجبور شده اند به کارهای قدیمی و دستی رجوع کنند، کم نیست. از ایران گرفته تا اروپا و آمریکا و استرالیا حالا آدم ها در پی گذران این زمان عجیب از زندگی شان هستند، هر قسمت از دنیا هم حال و هوای خودش را دارد و البته شباهت هایش با دیگر نقاط دنیا کم نیست: یکی از دوستانم در استرالیا می گفت موقعیت فعلی عاملی شده تا آنجا هم آدم ها به کارهایی مانند پخت نان در خانه روی بیاورند و این کار را با جدیت انجام دهند. اتفاقی که در ایران هم شاهدش هستیم؛ همچنین انجام بازی های دورهمی و کارهای خلاقانه دیگر.

همین هم دلیلی است که این مردم شناس این اتفاق را عنصری صرفا اجتماعی و بازگشت به گذشته نداند و دلیل چنین رفتارهایی را اقتضای زمانی بداند که در آن هستیم و بگوید کاری چون پخت نان دلایل بهداشتی و بعضا اقتصادی دارد و روی آوردن به سرگرمی های دیگر هم دلایلی چون پیدا کردن وقت آزاد: نمی توانیم بگوییم چون در حال حاضر شاهد چنین مواردی هستیم پس در آینده هم می توانیم چنین رویکردی را در زندگی آدم ها ببینیم. ممکن است به صورت شخصی بعضی با این فضا بسیار اُخت شوند، آن را دوست بدارند و چیزهای زیادی از آن بیاموزند اما با بازگشت به زندگی ماشینی عادی به اجبار از این فضا دور خواهند شد و برایشان خاطره ای خواهد شد از گذشته.

او معتقد است بازگشت به گذشته در حال حاضر در افزایش اعتقادات ناسیونالیستی بیشتر از همیشه نمود پیدا کرده است. هر دولتی می خواهد خودش را به نحوی بیان کند و بگوید می تواند در این میدان از مردم کشورش محافظت کند. وقتی اخبار را نگاه می کنیم، می بینیم فارغ از توجه به وجوه زندگی شخصی افراد که گویا شبیه هم شده است، دولت ها با یکدیگر مسابقه برتری در وضع بهداشتی برگزار می کنند و می خواهند بگویند برتر از دیگری عمل کرده اند. این وضع شاید در نگاه نخست خوبی هایی دارد اما در نهایت عامل گسست و افزایش نگاه برتری جویانه خواهد بود. در شرایط فعلی همدلی و اتحاد دنیای شاید عنصر پاسخگو باشد.

نرسیسیانس خاطرات گذشته را بسیار مرور کرده و در خاطرات روزهای دانشجویی اش پیرمردی را به یاد آورده که سال ها قبل او را در روستایی ملاقات کرده بود. پیرمردی که قحطی گسترده ایران و بیماری های بسیاری را در یاد داشت: او به من گفت تا به حال برگ درخت خورده ای؟ من نخورده بودم اما او در دوران قحطی خورده بود.

به گفته این مردم شناس، هم ایران و هم دیگر کشورهای دنیا دوره هایی از این دست را بارها به خود دیده اند و حالا تفاوتش در این است که می دانیم با چه روبه روهستیم. برای همین هم باید با این آگاهی پیش برویم: تا زمانی که غذا باشد امنیت و همدلی هم ممکن است دیده شود اما نبود امنیت غذایی می تواند همه چیز را ویران کند و عامل گسست جامعه و ناامنی شود.

او می گوید یکی از دلایل دیگر روی آوردن آدم ها به پختن نان شاید همین باشد؛ این که می خواهند بدانند در امنیت غذایی هستند .

از بین رفتن نیازهای کاذب در دوران کرونابندان

اسم این دوران را (کرونابندان) گذاشته ام؛ مانند دوران یخبندان. نیره توکلی، جامعه شناسی است که با خنده از این عنوان نام می برد و به شهروند می گوید همان طور که دوره یخبندان اثرهای عجیبی بر دنیا گذاشت، این دوران هم اثر عجیب و چند وجهی خواهد داشت و برای همین نامش را کرونابندان گذاشته است. اثرهایی که شاید هنوز برای تحلیل آنها و دیدن نتایجش زود باشد اما می دانیم این اثرها را تجربه خواهیم کرد و یکی از سریع ترین وجوه آن همین روی آوردن به کارهای خانه، تعمیرکار خود شدن، نان پختن، آشپزی و ... است. کارهایی که نیازهای کاذب و مصرفی را به گوشه ای رانده و این شرایط با تمام قوا مقابل این نیازها که سرمایه داری در طول سالیان متمادی بر مردم تحمیل کرده ایستاده است. به گفته او آن چه در حال حاضر می بینیم به عقب رانده شدن جامعه مصرفی و خارج شدنش از مقابل صحنه است و حتی سلبریتی ها و افراد مشهور که سرمایه شان را از جمعیت می دریافتد هم از آن به نحوی محروم شده اند: محرومیت از جمع یعنی محرومیت از جلوی صحنه. اروینگ گافمن، جامعه شناسی است که درباره رفتار جلو و پشت صحنه و فرق هایشان صحبت کرده. ما در این شرایط از دسترسی به جلوی صحنه محرومیم و نمی توانیم مثلا ماشین یا ساعت رولکس مان را نشان دهیم. نیاز به لباس شیک یا آرایش در این شرایط نداریم و این یعنی نزدیک شدن به نیازهای اساسی و اصلی.

توکلی می گوید این وضع تغییر چندانی در زندگی شخصی اش نداشته؛ چرا که او اغلب در خانه کار می کرده و حالا این اتفاق عاملی شده تا زندگی مردان و زنانی را رصد کند که شرایط چندوجهی و عجیبی را برای نخستین بار تجربه می کنند. از سویی ترس از سرایت بیماری و بهداشت مهم شده و از سوی دیگر وقت آزاد آنها را به کارهایی سوق داده که تا به امروز حتی به آن فکر هم نمی کردند. خرید لباس و وسایل دیگر اولویتش را از دست داده و برای مثال پختن نان اولویت آنها شده است تا پیش از هر چیز خودشان را سرگرم کنند: نان پختن در این روزها به عملی سمبلیک بدل شده و جزئی از سرگرمی افراد است؛ چرا که پختن نان ضرورت نیست و می توان از نان آماده استفاده کرد. اما این کار برای بسیاری تنوع طلبی و نشان دادن توانایی در روزهایی است که از عرضه بسیاری از توانایی هایمان محرومیم.

همه اینها شاید در نهایت عاملی باشد که انسان ها کمی به اصل خود و طبیعت برگردند و کارهایی را که عادت کرده بودند کس دیگری برایشان انجام دهد، خودشان انجام دهند و به یادشان بیاید که تا چه میزان توانایی دارند و می توانند از توانایی های بالقوه شان به راحتی استفاده کنند. البته باید بدانیم ما هرگز نمی توانیم به صورت کامل به اصل طبیعی بازگردیم؛ چرا که در عصر صنعت زندگی می کنیم و کارخانه ها و شرکت های بزرگ در حال برنامه ریزی برای ساخت چیزهای جدید و سوق دادن مردم به سوی خرید آن هستند. آنها تلاش می کنند متناسب با شرایطی که در آن قرار داریم حرکت کنند. هر چند در حال حاضر خط تولید بعضی از کارخانه های بزرگ دنیا به تولید ماسک و ... اختصاص داده شده اما به زودی این خط تولیدها محصولات جدید و متناسب با وضع را ارایه خواهند کرد.

این جامعه شناس می گوید خبرها می گویند تکنولوژی های جدیدی در راه و قرار است اتاقک های ضد عفونی و دستگاه ها و لباس های مخصوص این دوران ساخته شود. یعنی اگر در ابتدا انسان ها به دنبال خورد و خوراک، بهداشت و وحشت از بیماری بودند در آینده صنایع وارد میدان خواهند شد و احتمالا تلاش خواهند کرد تا میل به مصرف گرایی را در انسان زنده کنند. این شرایط در بعضی شهرها بیشتر نمود خواهد داشت و همین حالا می بینیم تحملش برای مردم بعضی از شهرها سخت تر از بقیه است. نمونه اش تهران است که تجمل گرایی و آسان گیر شدن باعث شده تعداد بسیاری نتوانند با شرایط جدید به راحتی روبرو شوند.

برای او سپری شدن روزها در این بحران، آشنایی با دنیای جدیدی است که تفاوت های بسیاری با روزهای قبل از آن دارد. تفاوت هایی که شاید نتواند تأثیرات عمیق و گسترده ای روی مردمان در طولانی مدت ایجاد کند اما زندگی کوتاه مدت شان را چنان درگیر کرده که به راحتی نمی توان با آن کنار آمد. شاید در این دوران دلخوش کردن به کارهای کوچک خانگی و روی آوردن به سبزی کاری و پخت نان و شیرینی پزی تنها راهکار باشد. راهکاری که هنوز نمی دانیم تا چه زمانی می توان روی آن حساب کرد و آیا می شود به عنوان دریچه ای درست آن را باز نگه داشت: این بحران پوسیدگی نظام های اقتصادی، بی اثر بودن مهاجرت و شکننده بودن بخش های عمده ای از زندگی بشر را نشان داده است. حالا باید ببینیم برای آینده تا چه میزان از این وضع درس گرفته خواهد شد.

تور سریلانکا: تور سریلانکا | تور ارزان قیمت سریلانکا، تور سریلانکا لحظه آخری، تور کلمبو بنتوتا

bestcanadatours.com: مجری سفرهای کانادا و آمریکا | مجری مستقیم کانادا و آمریکا، کارگزار سفر به کانادا و آمریکا