فرش های مرکز ایران؛ قلب هنرهای فراموش شده

به گزارش مجله آزمون اول، ایران مهد هنر فرش های دستباف غرب و شرق از تبریز تا هرات است؛ بنا به موقعیت جغرافیایی و فرهنگی فرشبافی در هر گوشه از ایران، فرش های هر منطقه نقوش منحصربه خود را داشته و به بیان دیگر جغرافیا و فرهنگ از عوامل موثر در ایجاد نقشه های فرش ایرانی بوده و همچنان باقی است. بنا بر همین تئوری ساده، فرش های مرکز ایران مانند فرش سمنان، قالی تفرش، فرش طالقان و فرش ساروق اراک هم با بافت مجذوب کننده و زیبایی بی نظیرشان، توانایی رقابت با فرش های شرق و غرب را دارند. فرش های مرکز ایران فرش هایی با رنگ های روشن، سبک و نقوشی برگرفته از طبیعت هستند.

قالی بافی در تهران؛ متاثر از مهاجرت

قالی بافی در تهران هم مانند بسیاری از منطقه ها ایران مجالی برای کسب عایدی بوده است. بخش عمده ای از آن هایی که به تهران مهاجرت نموده بودند و هنوز با آداب و مشاغل شهری آشنایی نداشتند، با برپایی دار قالی کوشش کردند که کسب وکار پدری شان را زنده نگه دارند. در واقع تاریخچه فرش در تهران همانند تاریخچه خود تهران، متاثر از مهاجرت است. شهری که روزگاری یک روستا بود و در طول یک قرن تبدیل به کلان شهری بزرگ و مرکز کشور شد و بسیاری از هنرها و صنایع از جمله قالی بافی نیز تحت تاثیر این تحولات نهاده شد.

در ابتدای راه، قاجارها که کوشش می کردند عناصر هنری را رواج بدهند، توجه شان به هنر قالی بافی هم جلب شد و می خواستند نقشی معین از فرش تهرانی را برای این خطه معین نمایند؛ اما از آن جایی که تهران از دیرباز مرکز مهاجرت محسوب می شد، هرگز نتوانست نقشه ای خالص و بافتی انحصاری به نام سبک تهرانی داشته باشد. همین حالا اگر به فرش فروشی بروید و سراغ فرش تهرانی را بگیرید، بعید است به نتیجه معینی برسید.

فرش تهران از دسته فرش های مرکز ایران و فرشی با جنس نخ پنبه ای است.
پود ضخیم این فرش به رنگ سفید و پود نازک آن به رنگ آبی است. البته قالی بافی روستایی که در گذشته در تهران رواج داشت، اکنون دیگر یافت نمی شود.
در طرح لچک، ترنجی، درختی حیوان دار، درختی ساده، هراتی و هندسی خاتم شیراز بافته می شود. می توان گفت فرش تهران زیبایی های تمام فرش های ایرانی را در خود جای داده است.
زمینه فرش های تهران معمولاً روشن است؛ اما رنگ های دیگری نیز در آن استفاده می شود. این رنگ ها عبارتند از: آبی تیره، سبز نخودی، سفید عاجی و زرد خردلی. بیشتر این رنگ ها گیاهی هستند. شاید بد نباشد بدانید که رنگ سیاه هم در قالی های دستباف تهرانی دیده می شود. قالی بافان تهرانی دور نقش ها را با رنگ های سیاه می بافتند و همین باعث می شد نقش داخل قاب سیاه کاملاً به چشم بیاید.

قالی تفرش؛ نقش نیمه ایلیاتی

تفرش بین دو شهر اراک و همدان در استان مرکزی قرار گرفته است. این شهر بین دو مرکز قالی بافی دارای فرش های مرغوب، زیبا و چشم نواز است.

رنگ های استفاده شده در فرش تفرش نخودی، قرمز، لاکی، آبی و کرم است.
طرح قالی های تفرش شامل ترنج و لچک، ایلی و عشایری و افشان است.
فرش تفرش ویژگی های خاص خود را دارد. تار و پود بافته شده از پنبه و پرز پشمی است.
گره نامتقارن جزو ویژگی های این قالی است.
نکته منحصربه فرد در فرش تفرشی یک پوده بودن آن است.
مقدار های فرش تفرش هم عموما ذرعی است.

با وجود آنکه فرشبافی در تفرش محدودتر از سایت نقاط مرکز کشور است، اما فرش تفرش معروفیتی جهانی دارد. قالی ساروق که بافت آن مختص تفرش است یکی از مهمترین فرش های مرکز است و به قالی مغرب فراهان نیز معروفیت دارد.

فرش ساروق به قدری به محبوبیت پیدا کرد که دیگر بافتش منحصر به تفرش نیست و در بخش های زیادی از مرکز ایران همانند اراک و محلات نیز بافته می شود. زیبایی و ظرافت فرش ساروق پای آن را به کاخ های تهران نیز باز نموده است.

فرش طالقان؛ فرش های ذهنی باف

فرش طالقان را باید در دسته فرش های بافته شده در ساوجبلاغ قرار داد. بافته های اصلی طالقانی ها گلیم است؛ اگر اهل فرش را بشناسید و تا حدودی با طرح های فرش دستباف آشنا شده باشید، فرش های ذهنی باف آن ها بسیار زیبا و مجذوب کننده است. طالقان شهرستانی شامل 28 روستا در مرکز ایران است و در دسته بندی جغرافیایی ما، بافته های این قسمت در دسته فرش های مرکز ایران جای می گیرد. جمعیت طالقان در سال 1385، 25781 نفر تخمین زده شده است.

فرش طالقان به دو نوع شیرازه بافی و گلیم بافی بافته می شود.
این فرش ها عمدتا در ابعاد کوچک بافته می شوند و در گروه فرش های روستایی قرار می گیرند.
در فرش های طالقان از الیاف چله، الیاف پود و الیاف خامه استفاده می شود. الیاف چله عموما از جنس پنبه بوده است. الیاف پود که به آن پو هم گفته می شود از جنس پنبه است. الیاف خامه نیز از جنس پشم است و از پشم گوسفندان تهیه می شود.
رنگ های فرش طالقان در گذشته از شهرهایی همانند تهران و قزوین آورده می شد.
فرش طالقان فرشی در اصطلاح ذهنی باف است، به این معنا که نقشه ای ندارد و بافنده آن را به صورت ذهنی می بافد. در این فرض از اشکال هندسی استفاده می شود. در بعضی مواقع نقش این فرش ها با الهام از طبیعت شکل گرفته است.
ساوجبلاغ هم مانند تهران نقشه ای منحصر به خود ندارد و بافندگان فرش این منطقه برای بافت فرش طالقانی از نقوش استان های دیگر وام گرفته اند.
طرح های فرش طالقانی ساده و خشک است و این مساله می تواند به آب و هوای سرد و کوهستانی این منطقه نیز مرتبط باشد. طرح فرش طالقانی بی شباهت به فرش های مزلقانی از توابع شهرستان ساوه نیست و این مسئله می تواند به همجواری طالقان و کلاردشت مرتبط باشد. چرا که طرح های مزلقانی در دوران مختلف تاریخی در نقشه های فرش کلاردشت جای گرفتند.
نقش مایه های فرش طالقان عبارتند از: نقوش گیاهی، نقوش حیوانی، نقش انسانی، نقش برگرفته از طبیعت، نقش برگرفته از اشیا و نقش ها.

برای تماشا آگهی های فرش در خبرنگاران کلیک کنید

فرش سمنان؛ فرش هایی با گره متقارن چپ

از دیگر فرش های مرکز ایران دستبافته های سمنانی است. سمنان در 216 کیلومتری تهران در ناحیه مرکزی ایران واقع شده و تاریخچه فرش در این شهر، قدمتی بس طولانی دارد. فرش بافی در سمنان به دوره ساسانیان برمی شود و البته از قرن سیزدهم صنعت فرشبافی در این استان از سنتی به فرش بافی مدرن تبدیل شد. در شهر سنگسر در استان سمنان هنوز هم نوعی گلیم بافته می شود که نقش و طرح آن به دوره ساسانی بازمی شود.

یکی از ویژگی های قالی سمنان روش بافت آن است که به صورت گره متقارن چپ یا آذری (گره ترکی) زده می شود.
فرش سمنان بیشتر در طرح های خشتی، لچک ترنج، گل و مرغ، گلدانی و شکارگاه است.
جنس نخ قالی سمنان از خامه پشمی و کرک است. چله و پود آن پنبه ای و در رج شمارهای بالا ابریشم نیز وجود دارد.
رنگ قالی های سمنان عموماً لاکی و سرمه ای، قرمز، آبی، زرد و عاجی است. با توجه به شرایط آب و هوایی سمنان نوع رنگرزی و فرآیند آن به صورت طبیعی انجام می گیرد و رنگ های این منطقه کاملاً گیاهی است.

فرش های مرکز ایران به این چند نوع فرشی که در بالا به آنها اشاره کردیم، محدود نمی شود؛ اما فرش تهران، فرش تفرش، قالی طالقان و قالی سمنان از بهترین ها و ماندگارترین فرش های این منطقه جغرافیایی بوده اند.